Van eenwoordzinnen tot vaktaal

Van de eerste brabbelwoordjes tot de complexe zinsconstructies bij tieners – kinderen maken een wonderlijke reis op weg naar taalbeheersing. Maar wat als die reis hobbelig verloopt? De Utrechtse hoogleraar Elma Blom, expert op het gebied van taalontwikkeling en meertaligheid, neemt ons mee in de fascinerende wereld van kindertaal en werpt licht op taalontwikkelingsstoornissen.

Welk belang staat op het spel bij taalontwikkeling?

‘Taal is de sleutel tot communicatie, tot het delen van gedachten en gevoelens, tot het begrijpen van de wereld om ons heen’, antwoordt Blom. ‘Een kind met een sterke taalvaardigheid is beter in staat om te leren, om succesvol te zijn op school en om relaties op te bouwen.’
De invloed van taal reikt dus veel verder dan de schoolbanken. ‘Taal is essentieel voor sociale interactie, voor het opbouwen van zelfvertrouwen en voor het ontwikkelen van een positief zelfbeeld.’

‘Taal is essentieel voor sociale interactie en voor het ontwikkelen van een positief zelfbeeld’
Elma Blom

Welke factoren beïnvloeden de taalontwikkeling?

Blom legt uit dat er twee hoofdfactoren zijn die een rol spelen: aanleg en omgeving. ‘Sommige kinderen hebben van nature een talent voor taal, terwijl andere er wat meer moeite mee hebben.’ Omgeving speelt een even belangrijke rol. ‘De taal die een kind hoort, de rijkdom van die taalomgeving en de kansen die het krijgt om te interacteren, zijn allemaal cruciaal’, aldus de taalontwikkelingsexpert. ‘Vooral voor jonge kinderen is het belangrijk dat ze veel kansen krijgen om te praten.’

‘Taal is ontzettend complex – een van de cognitief meest complexe vaardigheden- waarover we ook nog veel niet weten’, stelt Blom. ‘Wel weten we dat taalontwikkeling bij kinderen in verschillende stadia verloopt. Al die stadia vinden plaats in de eerste vijf jaar van het leven van een kind.’ Deze periode is cruciaal voor de taalontwikkeling. ‘Na vijf jaar leren kinderen meer geavanceerde grammaticastructuren, neemt de woordenschat levenslang toe en gebruiken ze taal voor nieuwe toepassingen zoals het vertellen van ingewikkelder verhalen.’

Welke impact heeft taalontwikkeling op schoolprestaties?

‘Er is een duidelijk statistisch verband’, zegt Blom. ‘Kinderen met een hogere taalvaardigheid presteren over het algemeen beter op school.’ Ze nuanceert: ‘Dit betekent echter niet dat een hogere taalvaardigheid automatisch leidt tot betere prestaties. Het is complexer dan dat.’
Toch is de link tussen taal en schoolprestaties onmiskenbaar. ‘Taal is een belangrijke factor in begrijpend lezen en komt terug in vrijwel alle schoolvakken. Bovendien is taal onmisbaar voor de dagelijkse communicatie in de klas, voor het begrijpen van instructies en voor het functioneren in een schoolse omgeving.’
De overgang van voorschoolse educatie naar basisonderwijs en ook de stap van basisschool naar voortgezet onderwijs kan voor sommige kinderen extra uitdagend zijn op taalgebied. ‘De schooltaal wordt abstracter en er komen nieuwe woorden en constructies bij’, legt Blom uit. Ook komen laagfrequente vaktaalwoorden om de hoek kijken.

Geeft lezen een boost aan taalontwikkeling?

‘Lezen en taalontwikkeling beïnvloeden elkaar wederzijds’, stelt de Utrechtse hoogleraar. ‘Je hebt fonologische kennis, woordenschat en grammatica nodig om te kunnen lezen, maar tegelijk leer je door te lezen weer nieuwe woorden en zinnen. Eén ding is duidelijk: meer lezen, vooral als je gevarieerde teksten leest, kan je taalvaardigheid aanzienlijk vergroten.’

‘Taalontwikkeling is een continu proces. Blijf nieuwsgierig, blijf praten en blijf leren’
Elma Blom

En hebben sociale media nog gevolgen?

Over de invloed van sociale media op taalontwikkeling is nog weinig bekend. ‘Het blijkt wel dat kinderen die veel appen en in deze berichtjes woorden weglaten, goed scoren bij grammaticatesten’, beweert Blom. Dit suggereert dat creatief omgaan met taal een positieve invloed kan hebben, maar meer onderzoek is nodig.

Hoe signaleren opvoeders een taalontwikkelingsstoornis?

‘Een taalontwikkelingsstoornis (TOS) is een hardnekkige moeite met taal die niet te wijten is aan andere problemen, zoals een verstandelijke beperking of gehoorverlies.’ Taalontwikkelingsstoornissen kunnen verschillende vormen kunnen aannemen. ‘Er zijn kinderen die moeite hebben met de productie van taal, andere hebben problemen met taalbegrip, en sommige met beide’, zo legt de hoogleraar uit. ‘Vijf tot zeven procent van de kinderen heeft een TOS, wat vergelijkbaar is met de frequentie waarin dyslexie voorkomt– hoewel dyslexie geen taalontwikkelingsstoornis, maar een leesstoornis is. Het is belangrijk om een taalprobleem bij kinderen te herkennen, omdat een dit vaak ten grondslag ligt aan andere ontwikkelingsproblemen.’
Leerkrachten spelen een cruciale rol in het signaleren van TOS. ‘Een leerkracht heeft over het algemeen een goed beeld van het taalniveau dat je van een kind mag verwachten’, zegt Blom. Ze geeft wat voorbeelden: ‘Als een kind problemen heeft met het begrijpen van simpele opdrachten of als een achtjarig kind dat alleen Nederlands spreekt, zinnen van slechts vier woorden produceert, dan zijn dat redenen tot zorg.’ Blom verwijst naar de TOS-signaleringsposter van Kentalis, die concrete “rode vlaggen” weergeeft die kunnen wijzen op een TOS.

Wat is uw advies aan ouders en leerkrachten?

Blom benadrukt het belang van interactie en responsiviteit in de ondersteuning van de taalontwikkeling. ‘Reageer op een relevante manier en geef kinderen de kans om te reageren’, adviseert ze. Het zorgen voor voldoende beurtwisselingen en het stellen van vragen stimuleert de taalontwikkeling ook. Daarnaast helpt correctieve feedback zonder expliciet te corrigeren, bijvoorbeeld herformuleren. Je herhaalt dan de zin op een correcte manier, maakt hem eventueel grammaticaal complexer of je gebruikt een onbekender synoniem. ‘Zo breid je de taalvaardigheid van het kind uit.’
Een goede samenwerking tussen ouders en leraren is essentieel. ‘Leerkrachten moeten zorgen van ouders over de taalontwikkeling van hun kind serieus nemen. Signalen van ouders zijn namelijk een goede voorspeller van taalproblemen.’ Vragen naar het taalgebruik van een kind thuis kan leiden tot een completer beeld van de taalvaardigheid van het kind. Bovendien ‘blijkt een gesprek over de taal van een kind vaak te leiden tussen goed contact tussen ouder en leerkracht.’
Blom besluit met een twinkeling in haar ogen: ‘Ga dus het gesprek aan! Stimuleer taalontwikkeling door samen te leren en te ontdekken. Taalontwikkeling is een continu proces. Blijf nieuwsgierig, blijf praten en blijf leren. Zelfs van mijn eigen kinderen leer ik nog steeds nieuwe woorden en uitdrukkingen.’

Tips voor ouders en leerkrachten

Creëer een taalrijke omgeving. Praat veel met kinderen, lees samen boekjes, zing liedjes en speel taalspelletjes, stimuleer lezen en geef correctieve feedback in de vorm van een complexere zin en gebruik van synoniemen.
Wees geduldig en stimulerend. Geef kinderen de tijd om te reageren en moedig ze aan om te praten.
Neem contact op met een deskundige. Bij zorgen over de taalontwikkeling van kinderen, aarzel dan niet om advies te vragen aan een logopedist of een andere professional.
Voor meer informatie en hulpmiddelen, download een gratis poster van Kentalis over het signaleren van taalontwikkelingsstoornissen bij kinderen.

Prof. dr. Elma Blom is hoogleraar Taalontwikkeling en Meertaligheid in Gezin en Onderwijs aan de Universiteit Utrecht, met focus op meertalige kinderen met TOS. Ze begon haar academische reis als Neerlandica, maar haar passie voor taalverwerving leidde haar naar een promotieonderzoek in eerste taalverwerving. Haar werk breidde zich uit naar meertaligheid en de verschillende vormen daarvan onder kinderen. Daarnaast is er in huidig onderzoek steeds meer aandacht voor kansengelijkheid en taal in het onderwijs.