Wie weet het niet: stress, burn-out, het neemt toe. ‘Pas goed op jezelf’, zegt men weleens tegen elkaar. Maar het onderwijs kan beter op zijn studenten passen, is de boodschap van Kees Boele.
Boele legt in zijn boek Adagio een relatie met de muziek(wereld). Veel principes uit de muzikale wereld lijken stress te verminderen wanneer ze op het onderwijssysteem toegepast worden. De titel Adagio dekt dan ook de lading. Adagio komt uit het Italiaans en betekent letterlijk “makkelijker”. Het geeft aan dat een muziekstuk in een comfortabeler tempo gespeeld moet worden. De subtitel laat een positieve insteek zien: Een remedie tegen stress onder studenten.
Curlingouders
Bij de sport curling moeten de spelers ronde, granieten stenen zo dicht mogelijk naar een doelwit op het ijs zien te werpen. Voor de wedstrijd begint, wordt de baan eerst gladgemaakt, zodat alle hindernissen verdwenen zijn. Zogenaamde curlingouders doen hetzelfde met hun kinderen: ze willen de weg voor hen zoveel mogelijk zonder hindernissen laten verlopen. Is de leraar of de sportcoach te streng? Dan vragen we een gesprek aan met de directie. Moet je te ver fietsen naar school? Dan kopen we toch een elektrische fiets?
Jongeren uit generatie Z, ruwweg geboren tussen 1997 en 2012, hebben vaak iets dubbels, aldus Boele. Ze zijn mondiger én kwetsbaarder dan de generatie voor hen, bevlogener én beperkter, zelfbewuster én zwaarmoediger. Ze hebben grenzeloze keuzemogelijkheden én veel groepsdruk. Uitslagen van een onderzoek onder jongeren van “zijn” universiteit schokten de auteur. Zoveel studenten die te veel stress ervaren, of leegte of eenzaamheid. In zijn boek noemt de schrijver drie oorzaken van en remedies tegen deze toenemende stress.
Curriculum
De eerste oorzaak van toenemende stress onder studenten is dat er nog nauwelijks sprake is van een normatief curriculum. Er wordt vrijwel niet meer voorgeschreven welke boeken je gelezen moet hebben, welke muziekstukken je beluisterd moet hebben of welke musea je bezocht moet hebben. Het onderwijs is vatbaarder geworden voor allerlei modegrillen en een stroom aan wetenschappelijke beleidsaanbevelingen.
Het onderwijs heeft een dirigent nodig
Stress is het gevolg. Studenten moeten hun eigen waarheid vinden en allerlei aanbevelingen absorberen. Daarbij krijgt de wetenschap een te grote plaats, ook in het onderwijs. De wetenschap kent echter zijn schaduwkanten: zij is niet objectief, gaat alleen over de buitenkant, gaat over gemiddelden, is te fragmentarisch, beschrijft wel maar verklaard niet en beantwoordt geen levensvragen. De wetenschap gaat nooit over het meest wezenlijke in het onderwijs: de liefde tot de student en het vak.
Het onderwijs zou te rade kunnen gaan bij de musici. Daar bepaalt niet de musicus wat er gespeeld wordt, maar de partituur, de bladmuziek. Daar begint goed onderwijs ook bij: een curriculum dat voorschrijft wat er gekend en gekund moet worden. Mensen zijn op zoek naar referentiekaders. Ze moeten niet leren van hun praktijkervaring, want die komt meestal te laat, zei Erasmus.
Gebreken
De tweede stressfactor is het te optimistische mensbeeld, vervolgt de auteur.
We laten ons sturen door de filosofische stromingen van de verlichting en de romantiek. Bij de verlichting draait het vooral om wat ik denk. Bij de romantiek om wat ik voel. De mens wordt als onafhankelijk en zelfverantwoordelijk gezien. En dit heeft ook zijn weerslag op het onderwijs.
Studenten krijgen mee dat ze succesvol kunnen zijn, als ze maar willen. Studenten maken hun eigen ontwikkelplan en persoonlijke portfolio en reflecteren daarop. Het gevolg is echter dat de studenten op zichzelf teruggeworpen worden en ook blijven zitten met hun eigen gebreken, want daar zijn ze ook zelf verantwoordelijk voor.
Wat het onderwijs nodig heeft, is een dirigent (lees: een docent). De dirigent vormt, instrueert en disciplineert. En een goede dirigent is vooral kunstenaar. We moeten terug naar de herwaardering van de docent. De leerkracht dient de nieuwe lesstof aan te bieden, begeleide instructie te geven en langzaamaan de leerlingen los te laten. Een goede docent ontstrest, doordat leerlingen niet meer op zichzelf teruggeworpen worden. Een leraar die liefde geeft, vermindert stress, doordat leerlingen zich geliefd voelen en er niet alleen voor staan.
21e-eeuwse vaardigheden
Als laatste factor die stress verhoogt, wordt de economisering van het onderwijs genoemd. Onderwijs staat ten dienste van de economie. Men vindt onderwijs alleen dan zinvol wanneer het op termijn de productiviteit van de toekomstige arbeiders verhoogt. Nederland is een rijk land en dat moeten we blijven, is de opvatting. Daarom moet onderwijs investeren in goede werknemers en moet er vooral aandacht zijn voor het ontwikkelen van 21e-eeuwse vaardigheden. Zowel het doel als de inhoud van het onderwijs wordt daarmee versmald. De gevolgen hiervan zijn dat de talenten en interesses van de student miskend worden en de student (en de school) nooit goed genoeg zijn.
De remedie hiertegen is de herwaardering van het samenspel tussen docent en leerlingen. Ook letterlijk samen musiceren ontstrest: muziek is goed voor lichaam en geest. Het oorspronkelijk Griekse woord scholè betekent vrijplaats of vrije tijd. Dat moet het onderwijs weer worden. Een toevluchtsoord waar je veilig bent.
Liefde
De apostel Paulus zei het al: al had ik al de wetenschap, maar de liefde niet, dan zou het mij geen nuttigheid geven. De essentie van goed onderwijs is de liefde. De onderwijsfilosofie van de liefde is het alternatief voor de verlichting en de romantiek. 1 Korinthe 13:1-7 zou bij de ingang van elke onderwijsinstelling zichtbaar moeten zijn.
Adagio is een verhelderend werk. Voor wie niet veel weet van muziek of organisatiestructuren is het soms wat taai. Desalniettemin zet het boek aan tot denken en zijn de ideeën zeer bruikbaar.
Kees Boele (1961) is bestuursvoorzitter van de Protestantse Theologische Universiteit en voorheen docent en bestuurder in het hoger beroepsonderwijs. Adagio is het derde boek dat van zijn hand verscheen.
Adagio - Een remedie tegen stress onder studenten
Kees Boele
Kokboekencentrum
244 pagina's, € 21,99