Dagelijks worden we gevormd door waarden die onze omgeving ons voorspiegelt. Daarin is het verhaal van zelfontplooiing dominant. Wat doen we daarmee als christenen? Zijn we ertegen bestand? Hebben we er een antwoord op? De artikelen in de bundel ‘Zelfontplooiing. Een theologische peiling’ helpen ons aan antwoorden op deze vragen, geven duiding en wijzen ons richting.
‘Zelfontplooiing moet gekleurd worden door de navolging van Christus. Alleen zo kun je wereldmijding en wereldwijding vruchtbaar aan elkaar verbinden. De mens is niet maakbaar, maar breekbaar en kwetsbaar. Het leven is geen project, maar een geschenk.’ Uit: Herman Paul en Wouter Slob (red.) (2015). Zelfontplooiing. Een theologische peiling. Zoetermeer: Boekencentrum. Pag. 139.
--
Wat merken we van dat grote verhaal van zelfontplooiing? Snuffelend door een groot aantal damesbladen viel Herman Paul op hoe dominant dit verhaal is. Zelfontplooiing – zo laat hij zien – is verpakt in de claims die op de lezer(es) worden gelegd. Je moet authentiek zijn, je moet je eigen verantwoordelijkheid nemen, je moet je leven zelf maken, je moet voortdurend met je eigen ontwikkeling bezigzijn – en het kost wat om succesvol te zijn. Als het dan niet lukt met die maakbaarheid, moet je vooral bij jezelf te rade gaan en die keuzen maken waar jij gelukkig van wordt.
Paul ziet zelfontplooiing als een way of life, een ideologie, een normatief sjabloon. En je bent echt een vreemdeling in deze wereld als je daar niet mee bezig bent. Paul stelt een aantal indringende vragen: Hoe verhoudt zelfontplooiing zich tot het Bijbelse begrip zelfverloochening en dienstbaarheid? En hij pleit voor een herijking van het begrip zelfontplooiing vanuit het Bijbelse en christelijke denken.
Onvolmaakt
Enkele auteurs in deze bundel nemen die handschoen op. Eén daarvan is Hanneke Schaap-Jonker. Zij typeert zelfontplooiing als een narcistische epidemie die hele samenleving aantast. De grote nadruk op ontplooiing van het zelf leidt tot veel persoonlijke problemen, zoals depressie. Zij wijst een andere weg. Tegenover zelfontplooiing zet ze zelfaanvaarding. Tegenover maakbaarheid kwetsbaarheid. We moeten onder ogen zien hoe kwetsbaar we zijn. Dat we onvolmaakt zijn en leven in een gebroken wereld. Het onvolmaakte en de gebrokene is verbonden aan menselijk leven op deze aarde na de zondeval.
We leven dan ook niet om onszelf te ontplooien, maar om de Heere en onze naaste te dienen. Een leven met de Heere is niet gebaseerd op onze prestaties, maar op Zijn genade. Hij weet wat van Zijn maaksel is te wachten. Het gaat om een persoonlijk geloof in Christus; dat betekent sterven aan je eigen ik en Hem navolgen en jezelf vergeten.
'Op reformatorische scholen moeten we uitzoeken hoe het moderne denken ons doortrekt'
Rens Rottier
Vertaalslag
Nagenoeg alle bijdragen uit dit boek boeien me. De auteurs laten me voelen hoe spannend het is om als christen in onze moderne samenleving te functioneren. Het moderne, mensgerichte denken doortrekt ons. We ademen het dagelijks in. Wie blijft hiervan vrij? Hoe blijf je staande en welke antwoorden hebben wij vanuit onze Bijbelse en christelijke traditie? En hoe dragen we die op onze kinderen en jongeren over? Als opvoeders en leraren moeten we ons hiervan sterker bewust zijn. Dit boek kan daarbij zeker helpen.
In prediking en catechese moeten we zoeken naar de vertaalslag van Bijbel en belijdenis naar het concrete leven van jongeren. Op reformatorische scholen moeten we samen studeren op het moderne denken en uitzoeken hoe dit onze samenleving, ons denken en doen doortrekt en hoe we dat ervaren in de levens van onze jongeren. En we hebben ons in te spannen om de leer heel concreet te betrekken op het leven van onze leerlingen en studenten.
Een gevaar is dat we dat op een belerende toon doen en met beelden en voorstellingen die niet actueel zijn. Of dat leer en leven twee gescheiden werelden zijn. Die bij elkaar brengen, kost inspanning en het is ook spannend. Het kost tijd, je verdiepen in de wereld van de jongeren, maar ook vraagt het om zorgvuldig de Bijbel lezen, een dagopening goed voor te bereiden en te proberen jongeren ermee te raken, aan het denken te zetten.
Parel
De leraar leeft zelf ook in deze wereld, heeft zijn eigen moeite en zorg, dat mag hij tonen. Maar tegelijk mag hij laten zien, op een authentieke manier, wat het leven bij een open Bijbel voor hem of haar betekent. Niet alleen met woorden, maar vooral met zijn gedrag.
Leraar zijn op een christelijk-reformatorische school is niet eenvoudig. We moeten in ieder geval dicht bij de bedoeling van deze scholen blijven. Dat we kinderen niet alleen de weg van de zaligheid voorhouden, maar hun ook leren wat dit betekent voor ons persoonlijk leven, praktisch in het hier en nu.
Het Koninkrijk der hemelen is een parel van grote waarde, waarvoor we alle andere parels moeten inleveren, zegt een van de auteurs. Maar het is ook een zuurdesem dat ons hele doen doortrekken moet. Dat is een probaat middel tegen doorgeslagen aandacht voor de ontplooiing van het zelf.
Ontmaskeren
Dit boek houdt ons niet alleen spiegel voor, het geeft ook concrete taal, woorden en beelden en praktijkvoorbeelden van wat het betekent om de moderne waarden te ontmaskeren en er Bijbelse beelden tegenover te plaatsen.