Nicholas Wolterstorff wijst weg van perspectivistisch onderwijs in een pluriforme samenleving
Wetenschap en onderwijs zijn nauw met elkaar verbonden. Vandaag de dag ervaren christelijke leraren echter spanning. De Amerikaanse wetenschapper Nicholas Wolterstorff (1932) dacht er een leven lang over na en wijst een weg.
Zomervakantie 2021. Het Museon is heropend en dus wandelen er weer groepjes jongeren en gezinnetjes door de interactieve tentoonstelling van het Haagse wetenschapsmuseum. Hedendaagse thema’s als duurzaamheid worden hier gekoppeld aan jonge en oude historie. Oog in oog met een wezen uit de prehistorie dat volgens de informatie miljoenen jaren geleden leefde, hoor je een refomoeder haar kinderen vragen: ‘Geloven jullie dat nou?’ Zet ze daar achteloos de wetenschap bij het grofvuil? Of vormt ze haar kinderen voor een goede omgang met de wereld van onderzoek en maakbaarheidsdenken?
Onder de rook van het Amerikaanse Cincinnati ligt, nog net in de staat Kentucky, het Creation Museum. Ook dat deelt wetenschap met kinderen. Maar onder een heel andere vlag: ‘Prepare to Believe’, heet het bij de ingang. Elk informatiebord vertelt twee verhalen. ‘Dit zegt de evolutietheorie’, lees je aan de ene kant en ‘Dit zegt God in Zijn Woord’ zet het museum er tegenover. Oog in oog met Adam en Eva worden de kinderen aan het denken gezet. Waar zijn de dino’s gebleven? Hoe zit het met fossielen en aardlagen? Zetten vulkaanerupties en meteorietinslagen de toon, of speelt hier misschien de zondvloed een doorslaggevende rol?
Eigen verhaal
Heerlijk om je samen met kinderen en jongeren opgenomen te voelen in de gang van verleden naar toekomst. Vanuit de ijzingwekkend seculiere sfeer van de Amsterdamse grachtengordel via de toegangsdeur van het Rijksmuseum onze rijke godsdienstige historie in lopen, doet weldadig aan.
In de Heilig Land Stichting bij Nijmegen kregen ooit de Bijbelvertellingen van de meester of juf ineens scherptediepte. Inmiddels komt er geld uit oliestaten naar het noodlijdende openluchtmuseum. Het klassieke Gallilese dorpje is daardoor veranderd in een islamitische nederzetting. Het aanpalende meertje zit nog boordevol vis, maar je krijgt er nu thee met baklava aangeboden.
Net als al die musea vertelt iedere methode en iedere werkvorm een verhaal. Verkondigen ze het werk van Gods handen of presenteren ze wilde chaos die via goede data-analyse met technisch vernuft prima (of wat lastiger) te beheersen is? Als docent krijg je vanuit de wetenschap allerlei informatie aangereikt. Maar welk verhaal geef je door aan je leerlingen? Strekt dat tot blijdschap of vervult het met vrees? Het maakt nogal uit welke bril je opzet. Voor je het weet, loop je volgend jaar weer aan tegen een politiek correct koningsdaglied, volgens velen wetenschappelijk verantwoord, maar voor je eigen, identiteitsgebonden gevoel eerder schokkend dan correct.
Niet waardenvrij
Wetenschap is niet waardenvrij. Wetenschap is altijd, bewust of onbewust, perspectivistisch. Dat wil zeggen: beoefend vanuit bepaalde vooronderstellingen, berustend op bepaalde aannames (zie verderop in dit nummer het gesprek met wetenschapsfilosoof Marc de Vries). Iemand die daarover gedurende heel zijn werkzame leven heeft nagedacht, is de Amerikaanse epistemoloog Nicholas Wolterstorff. Epistemologie is de leer (filosofie) over kennisvergaring en interpretatie. Wolterstorff, inmiddels op hoge leeftijd weer woonachtig in Grand Rapids, doceerde eerst aan het Calvin College en later aan de Yale University in New York. De essays die hij schreef zijn gebundeld door vakgenoten en uitgegeven onder de titel Educating for Shalom. Essays on Christian Higher Education.
‘De pluriformiteit van de samenleving vormt een extra oproep tot radicale bekering’
Nicholas Wolterstorff
Aan het begin van zijn lange onderwijsloopbaan zag Wolterstorff zichzelf als christelijke leraar vooral als iemand die leerlingen en studenten inwijdde in de hogere cultuur, ze bevrijdend van onwetendheid en de middelen verstrekkend om zich persoonlijk te ontwikkelen. In deze wijze van denken, door hem het christelijk-humanistische model genoemd, vallen de christelijke geloofsovertuiging en de Westerse beschaving vrijwel samen. Steeds sterker begon echter te knellen dat het verlichtingsdenken deze cultuur had overgenomen en het christendom terzijde schoof. Vooral waren de consequenties groot waar het ging om het evolutiedenken en om de moderne Schriftkritiek. Gaandeweg ging Wolterstorff het christelijk leraarschap meer benaderen als een alternatief voor dit verlichtingsdenken. Een alternatief dat op ieder vakgebied een eigen bastion moest creëren.
Shalom-gedachte
Ook dit model, het christelijke academische-disciplinemodel, kon de epistemoloog niet volhouden. Hij liep er tegenaan dat het de verbinding met de wetenschap als geheel min of meer opgaf. Christelijke wetenschap hoort niet per se anders – niet anders om het anders– te zijn, maar vooral beginselgetrouw. Een derde model, namelijk dat van leren als sociale en morele praktijk, doet daar recht aan. Ieder mens, christen of moslim, conservatief of feminist, is in wezen een hermeneutisch schepsel. Dat wil zeggen: op zoek naar interpretatie van de dingen die we allemaal waarnemen. Ieder mens heeft daarbij zijn verhaal. Ook zijn zingeving. Waarom zijn de dingen zoals ze zijn? En waartoe? In het wetenschappelijke gesprek is van belang dat ieder zijn zegje mag doen. Ook christelijke wetenschappers en leraren. Niemand doet dat onbevooroordeeld. Objectiviteit in de strikte zin van het woord bestaat niet. Ieder heeft z’n theorie. Dat is wat anders dan: ieder z’n waarheid. Vanuit ieders eigen perspectief kan de vraag gesteld worden hoe we goed kunnen samenleven te midden van zo veel hoofden en zo veel zinnen. Hier presenteert Wolterstorff zijn Bijbelse shalom-gedachte. Christelijke onderwijsinstellingen zouden, in aansluiting bij de profeten uit het Oude en de apostelen uit het Nieuwe Testament, vredestichters moeten zijn.
Vreugde
Voor christelijke leraren betekent dit, aldus Wolterstorff, drie dingen: met discipline je vak uitoefenen, zelf een voorbeeldfiguur zijn, en de Bijbelse visie op de werkelijkheid open en Schriftgetrouw bespreken met je leerlingen. Daarbij vormt de pluriformiteit van de samenleving een extra oproep tot radicale bekering en tegelijk tot diep meeleven met andere mensen – vooral met mensen die lijden. Dat is de roeping van het christelijk leraarschap. Het moet ook onze vreugde zijn. Want vreugde, ontdekte Wolterstorff, hoort bij het hart van de Bijbelse shalom.