‘Afbouw gaswinning Groningen op schema’ – een nieuwsbericht van de Rijksoverheid in februari 2021. ‘Aardgas gebruik je om je huis te verwarmen en om op te koken.’ Dat leren leerlingen van groep 6 in 2021. Hoelang duurt het voordat nieuwe (wetenschappelijke) inzichten opgenomen worden in onderwijsmethodes? Wat krijgen leerlingen anno 2021 mee aan feiten, en hoe up-to-date is hun kennis?
De casus gaswinning is een interessante, omdat daar veel verandering in zit. In 1948 is de eerste ontdekking van gasbellen onder de Nederlandse bodem. Vanaf 1959 krijgt heel Nederland aansluiting op het gasnet en koken huismoeders niet langer op houtfornuizen of petroleumstelletjes. Een kleine zestig jaar later en een heleboel trillingen verder besluit het kabinet in 2018 om de gaswinning stapsgewijs af te bouwen.
Schip met geld
In het schooljaar 2020-2021 moet Robbert uit groep 6 een aardrijkskunderepetitie leren over het Waddengebied. De tekst in de samenvatting luidt als volgt: ‘Beschermen of gebruiken? Aardgas gebruik je om je huis te verwarmen en om op te koken.’ Goed, dat mag dan nog even de realiteit zijn, politiek liggen de kaarten nu wel anders.
Omdat er altijd wel een paar kinderen hun samenvatting kwijt zijn, wordt de repetitie gedeeld in de appgroep van ouders. Een van hen reageert: ‘O, dit hoofdstuk! Wij, als twee professionals die werken in de energietransitie, hadden principiële bezwaren tegen de beschrijving van aardgas. Het zou natuurlijk moeten zijn: om onze natuur te beschermen, moeten we stoppen met aardgas gebruiken om onze huizen te verwarmen.’
Onderwijs maken
Het is de vraag hoelang het lesboek van Robbert nog meegaat. Als het schip met geld weer is gekomen op z’n basisschool kan er wellicht een nieuwe versie van de lesboeken worden aangeschaft. Hopelijk heeft zijn juf wat toelichting gegeven over de nieuwste ontwikkelingen.
Bij het maken van actueel onderwijs is eerst de Stichting Leerplanontwikkeling (SLO) aan zet. Zij stelt de lesdoelen op. Lesdoel 49 voor het primair onderwijs is onder andere dat leerlingen leren over de mondiale ruimtelijke spreiding van energiebronnen. Nadere uitwerking is aan methodeontwikkelaars en docenten.
Vaderlandse trots
Onderweg van lesdoel naar lesboek is er werk aan de winkel voor auteur Marc ter Horst. De afgelopen vijftien jaar schreef hij mee aan verschillende natuur- en aardrijkskundemethoden, vooral voor uitgeverij Malmberg.
Over gaswinning staat niet zoveel in de schoolboeken, weet de auteur van non-fictiekinderboeken en aardrijkskundemethodes. Gas wordt vaak in het rijtje genoemd van fossiele brandstoffen die de kinderen moeten leren. Ter Horst vermoedt dat er vroeger meer aandacht was voor gaswinning ‘uit een soort vaderlandse trots.’
‘Actuele informatie moet echt komen van de docent’
Marc ter Horst
Ei kwijt
Naast de vermelding van actuele feiten over gaswinning wil Ter Horst in lesboeken graag meer ruimte voor discussie. ‘Schoolboeken mogen kinderen meer prikkelen om zelf na te denken over thema’s als duurzaamheid’, aldus Ter Horst. Maar daar is meestal weinig ruimte voor. Educatieve uitgevers mijden eventuele gevoeligheden, zodat de methode voor veel scholen aantrekkelijk is.
In zijn informatieve kinderboeken kan Ter Horst beter zijn ei kwijt over klimaatverandering en duurzaamheid. In Palmen op de Noordpool schrijft hij een afscheidsbrief aan steenkool, aardgas en aardolie. ‘Ik kan de informatie precies zo brengen als ik wil, het aanschouwelijker en aantrekkelijker maken voor kinderen. Informatieve kinderboeken worden mede om die reden steeds meer gebruikt bij de zaakvakken.’
Schuivende platen
Het duurt te lang voordat nieuwe ontwikkelingen doorvertaald worden in het onderwijs, vindt Ter Horst. ‘Actuele informatie moet echt komen van de docent en van extra bronnen die de uitgever vaak online beschikbaar stelt. Het kan nog jaren duren voordat corona of het laatste IPCC-rapport in een papieren methode doorklinkt. Zo’n methode wordt grofweg eens in de acht jaar vernieuwd. Omdat er aan die vernieuwing ook nog wel een paar jaar voorbereiding voorafgaat, kun je nagaan hoe lang het kan duren voor iets in een methode is opgenomen. En dan zijn er ook nog scholen die een stuk langer dan acht jaar met een methode doen.”
‘Een methode is als ze ingaat op politieke discussies’
Jan den Hoed
Achterhaald
Jan den Hoed, al 34 jaar aardrijkskundedocent aan de Gomarus Scholengemeenschap in Gorinchem, ziet ook dat lesboeken soms ver achterlopen op de actualiteit. Als voorbeeld noemt hij platentektoniek. ‘In de lesboeken wordt vaak maar één oorzaak van bewegen genoemd, terwijl al zo’n vijftig jaar bekend is dat het een proces is met meer factoren.’ De aardrijkskundedocent beschouwt het als zijn taak om op het aanbod uit de methode aanvullingen te geven vanuit de actualiteit. Hij gebruikt daarvoor vakbladen, de NOS-site en kranten.
Wat de casus gaswinning betreft, vermoedt Den Hoed net als Ter Horst dat er pakweg vijftig jaar terug alleen heel positief over delfstoffenwinning gesproken werd. Het was goed voor de economie en de werkgelegenheid in de betreffende streek. ‘In de huidige methodes krijgen de nadelen voor de plaatselijke bevolking en het milieu gelukkig wel een plaats.’
Wat Den Hoed betreft gaat het verhaal over energietransitie vrij neutraal de boeken in. Van methodelessen verlangt Den Hoed ‘dat ze kennis zo neutraal mogelijk aanbieden en grote lijnen schetsen.’ ‘Het is aan docenten en leerlingen om accenten te leggen en eventueel tot bepaalde acties over te gaan. Wanneer een methode meer gedetailleerd zou ingaan op bepaalde politieke discussies, is ze al snel achterhaald.’
Waan van de dag
Zouden lesboeken niet beter vervangen kunnen worden door een online lesmethode, die meer actuele informatie bevat? Den Hoed vreest dat ‘we ons dan gek laten maken door de waan van de dag.’ ‘Veel methodes hebben al digitale aanvullingen en ook de vakvereniging aardrijkskunde (KNAG) publiceert regelmatig actueel lesmateriaal.’
Ter Horst vindt juist dat actuele ontwikkelingen veel sneller moeten doordringen in het curriculum. ‘Maar als ik zie hoe langzaam digitaal doordringt op scholen, denk ik dat het wijs is om voorlopig nog in te zetten op de combinatie van boeken en online lesmateriaal.’ Een les over energietransitie, corona of het IPCC¬rapport blijft vooreerst nog werk voor de docent zelf.