De zorgen over personeelstekorten in onderwijs zijn groot. ‘Het kraakt in zijn voegen’, klinkt het hier en daar. Vakdidacticus Theo Witte (RUG) stuurde in januari 2021 over de deplorabele staat waarin het systeem verkeert zelfs een brandbrief naar de Tweede Kamer. Hoe terecht is de vrees dat de piepende wagen weldra stil zal staan?
Volgens Jan Schreuders, interim-voorzitter van de sector onderwijs van de RMU klopt het dat het onderwijs kraakt in zijn voegen.
Hij verwijst naar de openingszin van een in september 2007 verschenen rapport van de commissie Rinnooy Kan over de aanstaande personeelstekorten: ‘Nederland staat aan de vooravond van een dramatisch kwantitatief tekort aan kwalitatief goede leraren.’ Schreuder: ‘Vandaag de dag zien we deze onheilspellende woorden op een schrikbarende manier werkelijkheid worden.’
De brandbrief naar de Tweede Kamer laat zien hoe ernstig de situatie is: ‘In 2028 zal er in het basisonderwijs een tekort zijn van circa 10.370 fte en in het voortgezet onderwijs 1640 fte. Bovendien daalt in het voortgezet onderwijs met elke pensionering het aantal academisch geschoolde leraren.’
Scholen wringen zich in duizend bochten om in onderwijs te kunnen voorzien. Sommige directeuren zien zich genoodzaakt een vierdaagse lesweek in te stellen. Anderen sturen de leerlingen naar huis, voegen groepen samen of zetten onbevoegden voor de klas. Scholen zetten in het uiterste geval alle opties tegelijk in. Onderzoeken tonen aan dat deze omstandigheden leiden tot lagere toetsresultaten en veel onrust onder de leerlingen.
Wie kiest er in de toekomst voor een beroep waarover medewerkers alleen maar klagen?’
Erika van Kruiningen
Praktijkvoorbeeld
Persoonlijk ben ik geneigd de alarmerende vraag serieus te nemen. Met de covid-19-pandemie als extra aanjager lopen we fors tegen het veel eerder gesignaleerde probleem van het lerarentekort aan. Klassen bemensen en vervanging regelen kost al jaren de nodige hoofdbrekens. In de huidige situatie is het binnen ons (onderwijs)huishouden van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat een hot item geworden.
Een praktijkvoorbeeld: Rond zes uur uur beginnen de appjes binnen te komen. De onderwijsassistent van leerkracht A meldt zich ziek. Gelukkig redt de juf het tot tien uur zonder ondersteuning. Tijdens de gymles daarna springt er een vrijwilliger bij. Deze melding is een redelijk snel te leggen puzzel. Even later staat in het volgende berichtje te lezen dat zieke leerkracht B niet vervangen kan worden. Met veel kunst- en vliegwerk lukt het om het klassengebeuren zo te organiseren dat de helft van de groep naar school kan. Morgen de andere helft, mits er dan iemand beschikbaar is. Voor vanochtend is de zaak weer gered. Eerst maar ontbijten, ondertussen met één oog de telefoon in de gaten houdend. Een belletje in de middag over een besmetting in de schooltaxi zet alles weer op losse schroeven. ’s Avonds maken we de balans op. Zo veel tijd besteed aan schikken en herschikken van klassen en het plegen en beantwoorden van telefoontjes. Daar bovenop komt de onrust die ontstaat op momenten dat alles anders verloopt dan gepland. Te veel verschillende gezichten voor de groep, te vaak onzekerheid of je als kind al dan niet naar school kunt. We vragen aan elkaar: ‘Wanneer breekt het moment aan dat er niemand ingezet kan worden en de school dicht moet?’ Tegelijkertijd weten we dat de Heere Jezus de kinderen bij Zich geroepen heeft en hen zegende. Hij heeft oog voor kwetsbare leerlingen. Onze zorgen mogen we in de handen van de Heere leggen. Hij doet boven wat we bidden en denken.
‘Vandaag de dag zien we deze onheilspellende woorden op een schrikbarende manier werkelijkheid worden’
Jan Schreuders
Werkdruk versus werkplezier
Niet iedereen is zo somber gestemd over de staat van ons onderwijs. Integendeel. Erika van Kruiningen (30) komt als beleidsmedewerker personeel van Colon bij 25 Zeeuwse basis- scholen over de vloer. Naast de zorgen over onder andere het momenteel hoge verzuim onder de leerkrachten – in november 2021 was dat 6,5% – het lerarentekort en de bijna lege vervangingspool, kan zij ook een andere kant belichten. Nuchter rekent zij voor dat het aantal fte’s over het gelijk gebleven aantal leerlingen in zeven jaar tijd met 76 fte gestegen is.
De hrm-medewerker deelde deze en meer cijfers in een directeurenoverleg. ‘Tijdens die bijeenkomst heb ik ook over werkplezier gesproken. En hebben we samen gekeken naar alles wat er al aan werkdrukvermindering is gedaan. Met de intrede van zo veel meer onderwijsassistenten en ander onderwijsondersteunend personeel kunnen leerkrachten heel veel taken loslaten. Klassen worden kleiner. Teams streven naar minder en efficiënter vergaderen. Er is sprake van meer vrije dagen.’
Betekenisvol werk
Van Kruiningen constateert dat ondanks al die maatregelen en haar advies om gesprekken te voeren over duurzame inzet en het investeren in elkaar als team, leerkrachten de werkdruk blijvend als hoog ervaren. ‘Kennelijk spelen factoren als toenemende (gedrags) problematiek van de leerlingen, de administratieve rompslomp, de verantwoordelijkheid en druk van mondige ouders een grote rol. Dat wil ik niet onderschatten. Maar ik pleit wel voor het uitdragen van een positieve uitstraling. Wie kiest er in de toekomst voor een beroep waarover medewerkers alleen maar klagen? Vertel liever over het ontzettend mooie en in eeuwigheidsperspectief gezien betekenisvolle werk. Wees je ervan bewust dat wat jij doet voor leerlingen goud waard is. Ga samen met de ouders de uitdagingen aan waar jullie met elkaar voor staan. Straal uit dat je een fantastisch beroep hebt met een salaris dat op de keper beschouwt niet tegenvalt.’
AANBEVOLEN
Door Van Kruiningen aanbevolen “smeerolie” om de onderwijskar soepeler te kunnen trekken:
- Focus op de herintreder
- Breng als schoolleider vacatures herhaaldelijk onder de aandacht in de nieuwsbrief
- Breid je functiebouwwerk uit. Probeer met enige aanpassingen ouderen te behouden voor je organisatie
- Organiseer het onderwijs op een andere manier. Werken in units bijvoorbeeld maakt de organisatie minder kwetsbaar
- Vorm vaker een team rond een groep leerlingen
- Maak gebruik van duale of deeltijdstudenten en zij-instromers met een afgeronde hbo-opleiding
- Participeer in organisaties als En dan ben je leraar