Burgerschap in het mbo – hoe ziet dat er in de praktijk uit? DRS Magazine keek mee in een klas met onderwijsassistenten in opleiding. ‘Yes. Koningin Máxima!’
Een fotograaf in de les? Daar schrikken de dames even van: ‘Nee! Ik ben er niet op gekleed. En mijn haar!’ Helaas. Onverbiddelijk begint docent Niels Eckhardt met het scheppen van de belangrijkste voorwaarde voor een betrokken leerhouding. ‘Eerst dat ding even opbergen. Je weet het: onzichtbaar en onhoorbaar.’ Hij geeft het goede voorbeeld door al pratend zijn telefoon in zijn tas te stoppen.
Broodmagere ijsbeer
De beelden die de docent even later op het smartboard toont, roepen veel emotie op. Een broodmagere ijsbeer, slachtoffer van de klimaatsverandering; president Trump in een bootje bezig met reddingswerkzaamheden; een poster met foto’s van mishandelde vrouwen, kennelijk de dupe van migranten. Puur nepnieuws.
Dan volgt een filmpje van moslims achter prikkeldraad, die de hun aangeboden voedselpakketten weigeren omdat het eten niet halal zou zijn. ‘Wat roept dit filmpje bij je op?’ vraagt Eckhardt. Esther zegt eerlijk dat ze als eerste denkt: Vreselijk ondankbaar, zeg. Nader onderzoek leert dat niet alle vluchtelingen moslim zijn en dat de onvrede zich richt op het feit dat ze het land niet in mogen en ze daarom niets willen aanpakken.
Om te kijken of zijn publiek echt doorheeft waarover het gaat, laat Eckhardt in rap tempo elf foto’s de revue passeren. De dames moeten beoordelen of de beelden waar/onwaar zijn. Het resultaat valt mee: de studenten lijken redelijk mediawijs.
De meiden kunnen prima aangeven waarop ze letten bij het lezen van een nieuwssite of een krantenbericht: ‘Kijk naar de bronvermelding. Gebruikt de schrijver fatsoenlijk Nederlands? Denk na of wat beweerd wordt, daadwerkelijk kan.’
‘De bron van fake news ligt in Genesis 3’
Niels Eckhardt
Gestolen
Tijd voor verdieping. De leraar laat zien dat nepnieuws, misleiding, ook in de Bijbel voorkomt. Het begint al in Genesis 3, waar de duivel zijn techniek van het zaaien van twijfel inzet om Eva te verleiden ongehoorzaam te zijn. ‘Hier ligt de bron van al het fake news.’ Ook bij de opstanding van Jezus wordt nepnieuws verspreid. Mattheus 28:13 vertelt dat de volksleiders de bewakers van het graf instrueren om te vertellen dat de volgelingen van Jezus Hem hebben gestolen.
Vervolgens worden de dames aan de hand van een werkblad met aandachtspunten nog beter toegerust de mis- en desinformatie te onderkennen. Een filmpje over wat er bijvoorbeeld in Nigeria aan de orde van de dag is, illustreert de noodzaak daarvan. Daar kost het conflict tussen moslims en christenen honderden mensen het leven. De politie doet er heus alles aan om dat te voorkomen. ‘Maar voordat wij in actie kunnen komen, is de vlam al in de pan geslagen’, legt een politieman uit, ‘en vallen er slachtoffers.’
Betrouwbaarheid
Eckhardt demonstreert hoe je ook foto’s met een paar muisklikken kunt toetsen op betrouwbaarheid. Wanneer koningin Máxima op het scherm verschijnt, veert de groep op. ‘Yes!’ Het gaat echter om de tekst naast de foto: ‘Valt Maxima voor de charmes van deze mysterieuze jongeman?’ Naomi zakt teleurgesteld tegen de rugleuning van haar stoel. ‘Het valt altijd vies tegen wat je dan uiteindelijk te lezen krijgt. Totaal nietszeggend.’ Tot slot komt de pas echt enge ontwikkeling – deep fake – aan de orde. Deep fake-technologie – audio en video creëren met kunstmatige intelligentie – maakt het mogelijk mensen dingen te laten zeggen of doen die ze nooit hebben gezegd of gedaan. De bel kondigt abrupt het einde van de les burgerschap aan. Het lokaal stroomt leeg. In het voorbijgaan complimenteert Jedid-Jah haar docent. ‘Interessante les, meneer.’
‘Studenten moeten een zoutend zout zijn’
‘Burgerschapskunde op het mbo gaat over vier dimensies: sociaalmaatschappelijk, politiekjuridisch, economisch en vitaal burgerschap’, legt drs. Dick van Meeuwen, bestuurder van het Hoornbeeck College, uit. ‘Zo is onze methode “ZOUT” ook opgebouwd.’
‘Studenten leren hoe ze straks in een werkomgeving hun principes kunnen verwoorden. Er zal op hen worden gelet. Christenen kunnen het zich niet veroorloven geen goed burger te zijn. Met onze methode voldoen we aan de eisen van de wet op het burgerschap in het mbo. Die methode leverde ons zelfs een uitnodiging op voor de stuurgroep Burgerschap, die toeziet op de uitvoering van de Burgerschapsagenda mbo.
Tegelijkertijd geeft de titel “ZOUT” aan hoe het Hoornbeeck zijn studenten als burgers wil opleiden. Zij moeten een zoutend zout zijn in onze samenleving.’
VAN DER LAAN: DOCENT MOET VERTAALSLAG MAKEN
Voor het vak burgerschap op het Hoornbeeck College is drs. Jeroen van der Laan MEd verantwoordelijk. Hij is practor digitale didactiek en mediawijsheid.
Hoe werkt dat, burgerschapskunde in het mbo?
‘In 2013 kwam de eerste versie van onze eigen methode ZOUT uit. Elke afdeling gebruikt dezelfde boeken. De methode is daardoor algemeen. De docenten maken zelf de vertaalslag naar hun vakgebied. Dat vraagt van hen dat zij overtuigd in het leven staan en fundamentele kennis van zaken hebben. Burgerschap geven we tien weken lang, twee keer per week, over vijf periodes. Elk boek bevat dan ook vijf hoofdstukken. Burgerschap krijgt bij ons extra gewicht omdat we de stof toetsen met kwalificerende toetsen.’
U schreef een identiteitsgebonden methode. Waarin onderscheidt die zich van een seculiere?
‘Identiteit ligt er niet dik bovenop, maar loopt wel als een rode draad door de methode. Uiteraard reikt het boek geen afvinklijstjes aan op welke partij studenten moeten stemmen of hoe ze moeten denken over huwelijk en gezin. Ze krijgen wel argumenten aangereikt om keuzes te kunnen maken. We zetten breed in op doeners. In Rotterdam loopt een praktisch project: Hoornbeeck Helpt. Zeer vormend. Studenten ervaren wat maatschappelijke betrokkenheid betekent.’
Hoe denken studenten over ZOUT?
‘Sommige onderwerpen vinden ze saai. Maar wanneer een docent erin slaagt economiestudenten te confronteren met de praktische gevolgen van het kabinetsbesluit om de btw op levensmiddelen te verhogen, dan komt politiek wél dichterbij.’