Machiel Karels is een bevlogen onderwijsman en ondernemer. Hij is vooral bekend om zijn twee websites: Wij-leren.nl en Psalmboek.nl. De route naar dit succes heeft alles te maken met zijn motivatie en nog steeds is hij actief in het onderwijs. Hij vertelt hij over zijn eigen leertraject en hoe dromen werkelijkheid werden. ‘De visie op leren moet het startpunt van het onderwijs vormen, niet de leerstof of de structuur.’
Zijn eigen jeugd is – achteraf gezien – zeer bepalend geweest voor wie hij is en wat hij wil, vertelt Karels: ‘Ik ben een van de oudsten uit een groot gezin en had een ondeugend karakter en een afwijkende manier van leren, waar mijn omgeving niet positief op reageerde.’ Karels herinnert zich vooral de schooltijd in zijn tienerjaren niet zo positief: ‘Veel straf, lage cijfers en de lolbroek uithangen. Dat deed wat met mijn zelfbeeld. Onbewust vroeg ik mij af: mag ik er zijn?’
Als jongvolwassene gaat hij wél hard aan de slag. ‘Ik had een enorme drang om te bewijzen dat ik ook heus wel iets kon’, vertelt hij. Na de pabo leerde de jonge meester zelf eigenlijk pas leren. ‘Pas in de praktijk werd ik nieuwsgierig naar theorie. Daarom ging ik direct lezen en studeren op het moment dat de pabo voorbij was en ik échte problemen moest oplossen als leraar in het speciaal basisonderwijs. Leren werd toen betekenisvol voor mij.’
‘Ik kwam erachter dat mensen die iets écht goed begrijpen vooral goede vragen stellen’
Machiel Karels
Leertraject
Er breekt een tijd van hard werken aan. Na vijf jaar gaat hij als onderwijsadviseur rond diverse thema’s aan de slag. Steeds zoekt hij uitdagingen buiten zijn bereik: ‘Ik neem graag risico’s door te reiken buiten mijn comfortzone. Hierdoor moest ik steeds opnieuw studeren en hard werken om te laten zien dat ik ook die nieuwe uitdaging aankon. Eigenlijk is mijn loopbaan één groot leertraject.’
Terwijl hij anderen lesgaf, ontwikkelde de adviseur zelf ook. Doordat hij zich verdiepte in allerlei onderwijskundige thema’s leerde hij dat adviseren iets anders is dan presenteren: ‘Ik kwam erachter dat mensen die iets écht goed begrijpen vooral goede vragen stellen. Ze vertellen minder en verplaatsen zich vooral in degene die van hen leren wil.’
Kansen
Als ondernemer én onderwijskundige heeft Karels de moed om risico’s te nemen. ‘Ik zie vaak kansen en ben optimistisch van aard. Daarom probeer ik die kansen steeds weer te benutten.’
Op deze manier is ook het kennisplatform voor het onderwijs Wij-leren.nl ontstaan: ‘In mijn zoektocht naar kennis merkte ik dat informatie overal verspreid was. Ik was ervan overtuigd dat er behoefte is aan samenhang, een plek waar kennis goed vindbaar is. Daarom ben ik begonnen met een website waar men over veel onderwerpen informatie kan vinden. Eerst schreef ik veel samen met mijn zus Arja Kerpel, daarna raakten ook experts betrokken die ik dankzij mijn netwerk makkelijk kon bereiken.’
Een sneeuwbaleffect ontstond: doordat deze experts publiceerden op het platform, raakten ook anderen geïnteresseerd. Al snel kwamen daar ook weer mensen op af en werd het aantal artikelen groter en groter. Daar is Karels trots op, hij glimlacht: ‘Op dit moment is de site het grootste onderwijskennisplatform in Nederland, en we groeien nog steeds!’
Hoe wordt een idee een succes? ‘Het begint bij mijn overtuiging dat, als je iets van waarde maakt, er vanzelf aandacht komt en er een verdienmodel ontstaat.’ Zo ging het ook met Psalmboek.nl, vertelt hij: ‘Ik wist dat veel mensen behoeften zouden hebben aan een website met psalmen en orgelondersteuning. Nu trekt de site jaarlijks 2,5 miljoen bezoekers.’
Wringt
Karels is ondernemer, maar is ook inhoudelijk zeer betrokken op het onderwijs. Tijdens zijn loopbaan vormde hij een uitgesproken visie op onderwijs en is hij kritischer geworden op traditioneel onderwijs. ‘Ons onderwijssysteem gaat uit van de gemiddelde leerling; dat wringt nogal. Want een gemiddelde leerling bestaat niet. De nadelen van die benadering ervoer ik al toen ik zelf op school zat.’
Als onderwijsadviseur komt hij op tal van scholen dezelfde denkwijze tegen. ‘Veel scholen nemen het leerstofjaarklassensysteem als uitgangspunt en passen vervolgens hun visie op onderwijs hierop aan. Dit is een vergissing. De visie op leren moet het startpunt vormen, niet de leerstof of de structuur.’
Hoe moet het dan wel moet?
Daar heeft het oud-redactielid van DRS Magazine ook ideeën bij. ‘Richt je op de brede ontwikkeling van kinderen. Niet alleen op de cognitieve kant. Als je ziet hoe velen op de tegenvallende PISA-ratings reageren, valt op hoe eenzijdig hun visie op onderwijs is. Men wil nóg meer focus op resultaten, terwijl er nota bene een periode van opbrengstgericht werken achter ons ligt, dat blijkbaar niet werkt.’
‘We moeten ons realiseren dat ons huidige onderwijssysteem zijn wortels heeft in het verlichtingsdenken, gericht op gelijkheid en maakbaarheid. Dit botst met de uniciteit en verscheidenheid in talenten van ieder schepsel. Kindgericht onderwijs focust op de brede ontwikkeling van jonge mensen, wat naar mijn mening beter aansluit bij Bijbelse waarden als verantwoordelijkheid en sociale cohesie.’
Cognitieve prestaties zijn toch belangrijk?
Zonder aarzelen: ‘Ze zijn zeker belangrijk, maar het draait echter om het vinden van een balans, waarbij de cognitieve vakken het voertuig zijn om aan persoonsvorming te werken. Een concreet voorbeeld: samenwerken leren kinderen niet in het luchtledige, maar dat verloopt via een goede inhoudelijke opdracht. Onderwijskundig onderzoek wijst uit dat de sterke focus op meetbare opbrengsten juist contraproductief werkt. Cognitieve prestaties gaan juist omhoog als je veel aandacht hebt voor brede vaardigheden.’
Wat moet daarvoor gebeuren?
‘Richt de school in vanuit een visie waarin íeder kind kan leren. Dat betekent volgens mij dat kinderen veel verschillende leerervaringen opdoen. Het inzetten van veel verschillende didactische werkvormen is hierin cruciaal, dus niet alleen leerkrachtgestuurd lesgeven. Daarvoor zijn vooral goede leerkrachten nodig. Door de jaren heen is het belang van pedagogische en didactische vaardigheden van leerkrachten voor mij duidelijker geworden. Daarom pleit ik meer voor het verhogen van de kwaliteitsstandaard op de pabo, in plaats van het verlagen van de lat.’
Vraagt dit, in tijden van grote tekorten, niet te veel van leerkrachten?
‘Het tekort is inderdaad een bottleneck voor verandering van het onderwijssysteem. Ik denk echter dat het systeem juist ook een belangrijke oorzaak is van het tekort. Mensen kiezen om pedagogische redenen voor het onderwijs. Ze komen vervolgens in een school waar een eenzijdige focus is op harde, meetbare opbrengsten en hun pedagogische hart vervolgens chronisch hongerlijdt. Die mensen verlaten het onderwijs vroegtijdig.’
Karels’ geluid vindt bij meerdere scholen gehoor. Enthousiast vertelt hij: ‘Pas was ik op een school die ik al enige tijd begeleid en zag dat die bezig is met een nieuw gebouw dat helemaal is ingericht vanuit een visie van kindgericht onderwijs: het biedt veel mogelijkheden om lessen flexibel te organiseren. Ik zie daar leraren die durven te experimenteren en gelukkige leerlingen. Dat maakt mij blij!’
Karels wil in de komende jaren het internetplatform en zijn visie op het leren van leraren met elkaar verbinden. Met dat doel richtte hij de Wij-leren.nl Academie op: ‘Een nieuw hoofdstuk dat perfect aansluit bij mijn eerdere werk. Het is een interactief platform waar experts kennis kunnen delen en waar iedereen die gemotiveerd is om te leren, kan leren.’
Dromen
De ondernemer ziet een groeiende behoefte aan zo’n platform: ‘Echt leren gebeurt in interactie met anderen. In de Wij-leren.nl Academie brengen wij lerenden uit het hele land bij elkaar rondom de thema’s waarin zij geïnteresseerd zijn. Schoolontwikkeling kun je ook beter borgen als nieuwe collega’s online modules volgen die aansluiten bij een teamtraining die eerder is gevolgd.’
De visionair droomt hardop: ‘Wat zou het mooi zijn als pabostudenten studiepunten kunnen verdienen met modules die ze volgen op Wij-leren.nl Academie. Of dat pabodocenten ook modules kunnen ontwikkelen in samenwerking met andere pabo’s, zodat er een kruisbestuiving van kennis plaatsvindt.’