Burgerschapsvorming moet concreet en logisch geordend zijn
‘Burgerschapsvorming – daar doen we toch al heel veel aan?’ Inderdaad, de meeste scholen zijn er al volop mee bezig. Hun grootste uitdaging is om daar samenhang in aan te brengen en om achteraf te kijken of leerlingen echt leren wat de school beoogt.
‘Bij burgerschapsonderwijs is een omslag nodig van goedebedoelingenonderwijs naar opbrengstgericht onderwijs’, zei onlangs een inspecteur over de nieuwe burgerschapswet. Die verplicht scholen actief burgerschap en sociale cohesie te bevorderen ‘op doelgerichte en samenhangende wijze.’
Wat is dat eigenlijk? Doelgericht betekent: heeft de school ten minste concrete leerdoelen geformuleerd voor de in de wet genoemde elementen (basiswaarden en sociale en maatschappelijk competenties), waarbij kennis, houdingen en vaardigheden van belang zijn? Die doelen vloeien voort uit de burgerschapsvisie van de school. Samenhangend houdt in dat de school een logische ordening heeft aangebracht in het aanbod voor realisering van de gekozen leerdoelen. Die kan ze op veel manieren aanbrengen, bijvoorbeeld in een doorlopende leerlijn. De SLO adviseert scholen om te zorgen voor verticale en horizontale samenhang, dus over de leerjaren heen en binnen een leerjaar.
Van belang is daarnaast dat de inhoud van het burgerschapsonderwijs is afgestemd op de pedagogisch-didactische aanpak. De school moet ook aantonen dat ze het geplande aanbod daadwerkelijk realiseert. En ze moet de opbrengsten in kaart brengen. Hóé de school de resultaten van het burgerschapsonderwijs monitort, mag ze zelf weten.
Als de evaluatie daartoe aanleiding geeft, stelt de school haar burgerschapsonderwijs bij.
‘Leerkracht kan leerling aan het denken en aan het werk zetten’
Johannes Visser
Pelgrim
In Rijssen werkt Johannes Visser – leerkracht op De Ronde Maat – al ruim een jaar aan een doorlopende leerlijn. Visser startte met een inventarisatie: wat doen de vijf scholen van de vereniging al aan burgerschapsonderwijs? Hij vlooide daarvoor alle methodes door. Van de Bijbelroosters en Wonderlijk gemaakt tot de aardrijkskundeboeken.
‘Daarna beschreef ik wat in elk geval aan de orde moet komen’, vervolgt Visser. Als leidraad voor die leerlijn gebruikte hij de bouwstenen voor het leergebied burgerschap van Curriculum.nu, waaraan Visser heeft meegeschreven.
Uitgangspunt voor het vormingsonderwijs op de Rijssense scholen is het Media Attidude Model, dat vier rollen van kinderen beschrijft: pelgrim, dienaar, burger, leerling. Visser stelde leerdoelen op vanaf groep 5 rond thema’s als identiteit, democratie en diversiteit. Ook maakte hij voor iedere bovenbouwgroep diverse lessen, die hij via een tabel verdeelde over de lesweken. Daarnaast ontwikkelde Visser andere activiteiten voor alle groepen. ‘Denk aan Bijbelverhalen met bespreekvragen. Of aan groepsbindingsopdrachten. Maar ook aan materialen voor Kerst en voor bid- en dankdag. Zoals een foto van kinderen in een arm land: kunnen zij ook dankbaar zijn? Voor Prinsjesdag verzamelde ik filmpjes over ons volkslied, kleurplaten enzovoorts.’
Een hele klus, beaamt Visser. ‘Maar ik was er één dag in de week voor vrijgeroosterd.’ Wat ook hielp: ‘Er is ontzettend veel te vinden rond burgerschapsonderwijs.’ Hij wijst op het spel Terra Nova Minimaatschappij. Dat is een discussietool om ingewikkelde maatschappelijke thema’s bespreekbaar te maken. ‘Die pak ik er in groep 8 weleens bij.’ De lessen en materialen bracht Visser samen op een website. Die presenteerde hij vorig jaar aan zijn collega’s. Ook bezocht hij de scholen voor inspiratiesessies. ‘Dan laat ik veel materiaal zien dat ze kunnen inzetten.’
Enthousiasmeren
Zo probeert hij zijn collega’s te enthousiasmeren. ‘Hún houding is cruciaal. Actief burgerschapsonderwijs vergt leerkrachten die in beweging komen. Zodat ze hun leerlingen aan het werk en aan het denken zetten.’
Visser beroept zich daarbij bewust op het reformatorische karakter van de schoolvereniging. ‘Burgerschapsonderwijs is onderdeel van onze vormingsopdracht. Uit de Bijbel weten we dat juist wij moeten nadenken over wie we zijn en over hoe we ons verhouden tot de Ander, de andere en het andere. Zoals de apostel Jakobus schrijft: ons geloof moet blijken uit onze werken.’
‘Doorlopende leerlijn is goede basis, maar dan begint het pas’
Jan Vreeken
DIGITALE TOOL
De Stichting voor Leermiddelenontwikkeling Reformatorisch Onderwijs (SLRO) presenteerde begin deze maand de opzet voor een doorlopende leerlijn voor burgerschapsonderwijs. Die is in opdracht van de SLRO ontwikkeld door Driestar educatief en KOC Diensten voor christelijk-reformatorische basisscholen. De SLRO stelt de leerlijn gratis beschikbaar aan haar donateurs.
De leerlijn wordt vormgegeven in een digitale (en daardoor gemakkelijk te updaten) tool. Die bevat een begripsomschrijving van christelijk burgerschapsonderwijs, nader uitgewerkt in zes thema’s: democratie, samen, wereld, digitaal, schepping en verschillen. De leerlijn schept daarnaast ruimte voor een zevende, door de school zelf te bepalen thema.
Per thema worden einddoelen geformuleerd: wat moet een leerling in groep 8 kennen en kunnen? Van daaruit terug geredeneerd: wat moet er aan de orde komen in de groepen 1/2, 3/4, 5/6 en 7/8? De nadere uitwerking van deze thema’s volgt later dit voorjaar.
‘Deze tool is geschikt voor alle PO-scholen in onze achterban’, stelt projectleider Jan Vreeken van de SLRO. ‘Hij biedt hun een goede, op de eigen school toe te spitsen basis voor burgerschapsonderwijs. Maar dan zijn er nog niet – dan begint het pas.’ Driestar onderwijsadvies en KOC Diensten kunnen scholen helpen bij de implementatie ervan.
Meer informatie? Zie: leerlijn burgerschap voor het primair onderwijs
AAN DE SLAG
Goed burgerschapsonderwijs: wat houdt dat in, wat moet je doen en wie kan je daarbij helpen?
Routekaart
Driestar onderwijsadvies, KOC Diensten en de VGS beantwoorden die vragen in hun Routekaart burgerschapsonderwijs 2021. Zij kijken daarbij verder dan de burgerschapswet. Vertrekpunt is hun visie op persoonsvorming als basis voor christelijk burgerschapsonderwijs. De routekaart is te vinden op Driestar educatief.
IJkpunten
Scholen kunnen daarnaast gebruik maken van IJkpunten voor goed burgerschapsonderwijs. Dat is een uitgebreide checklist met negen kenmerken, bedoeld om te controleren of de school burgerschapsvorming van leerlingen op adequate wijze bevordert. Deze brochure is te downloaden op Sociale Kwaliteit Onderwijs