Artificiële Intelligentie (AI) is niet de eerste revolutionaire digitale vernieuwing. De opkomst van de computer, internet en de mobiele telefoon veranderden het onderwijs ingrijpend. Maar gaat AI verder en neemt een chatbot straks de leraar over?
Jeroen van der Laan heeft zich als practor Mediawijsheid jarenlang in digitale trends in het onderwijs verdiept. In gesprek met hem over AI buitelen de voorbeelden en vergelijkingen over elkaar heen. Daaruit blijken ook zijn beroepsmatige achtergrond als verpleegkundige en burgerschapsdocent aan het Hoornbeeck College. Hij ziet veel kansen en praktische toepassingen, maar plaatst ook kanttekeningen.
‘Een intelligent systeem dat taken uitvoert, bestaat al heel lang’, aldus de oud-practor, ‘maar met ChatGPT is het meer gaan leven, doordat dit systeem heel toegankelijk is.’ Kenmerkend voor een slim systeem is namelijk dat het zelfstandig taken uitvoert en zijn eigen prestaties kan verbeteren. Google heeft daar in de basis iets van. Op grond van je zoekgeschiedenis of locatie doet het zoekprogramma aanbevelingen. Die zijn echter sterker afhankelijk van wat jij erin stopt. ChatGPT gaat verder, want die leert van je voorkeuren. Als je bijvoorbeeld in een zoekopdracht hebt aangegeven dat je een Bijbeltekst in de Statenvertaling wilt, zal hij dat onthouden voor een volgende keer.’
Sparringpartner
‘Studenten kunnen hun huiswerk met ChatGPT maken. Dat hoeft niet uitsluitend bedreigend te zijn.’ Toen het systeem live ging, demonstreerde de docent verpleegkunde het in de klas. ‘Een student riep door de klas: “Meneer, bent u gek? Nu gaan we dit altijd gebruiken!”’ Vervolgens liet Van der Laan verschillende vraagstellingen zien, bijvoorbeeld: ‘Wat is het hart?’ Of: ‘Wat is de functie van de hartkleppen?’ ‘Daarna begrepen ze dat je kennis nodig hebt om diepere vragen te stellen. En niet alleen goede vragen stellen is van belang, maar ook doorvragen. Zo kun je ChatGPT inzetten als sparringpartner om tot betere inzichten te komen.’
‘Juridisch gezien is het de vraag of een tekst uit ChatGPT plagiaat is’, stelt de docent burgerschap. ‘De student heeft zelf een juiste vraag gesteld en er komt een niet-bestaande tekst uit. Huidige plagiaatsystemen herkennen teksten van de chatbot niet. Ook docenten blijken niet erg goed in het herkennen van de automatische teksten te zijn. Uit recent onderzoek blijkt dat ze in circa zestig procent van de gevallen wel een vermoeden hebben, maar ze twijfelden ook aan veertig procent van authentieke teksten van studenten. Je kunt je als docent dus beter afvragen of je opdrachten niet te feitelijk zijn als opdrachten met dit systeem gemaakt kunnen worden.’ Van der Laan roept alle docenten dringend op om hun opdrachten eens door de chatbot te halen. ‘Je moet ermee geëxperimenteerd hebben, dat kan een eerste herkenning zijn.’
‘Docenten moeten zichtbaar blijven en AI als hulpmiddel inzetten’
Jeroen van der Laan
Ontmaskeren
Wat is waarheid? Dit is een eeuwenoude vraag, maar deze krijgt weer nieuwe dimensies als we een afbeelding van een explosie boven het Pentagon zien waarna direct de beurskoersen kelderen. Van der Laan: ‘Kunstmatige intelligentie is niet alleen lastig te onderscheiden, maar heeft door het kant-en-klare karakter ook meer de schijn van gezag. Waarheid is immers meer dan de meest geuite mening, maar uit met name identiteitsgebonden vragen aan ChatGPT blijkt dat minderheidsstandpunten nauwelijks meewegen. We moeten studenten dus nadrukkelijker leren om meerdere bronnen te raadplegen en eventuele onwaarheden te ontmaskeren.’
‘Voor het beroepsonderwijs ligt er een extra uitdaging om alle nieuwe ontwikkelingen in het beroep bij te houden.’ Van der Laan is altijd als verpleegkundige werkzaam gebleven in het ziekenhuis, ‘zodat je bij blijft in je vak.’ Nu houdt hij studenten voor dat ze zich extra moeten verdiepen in hun vak. ‘Kijk welke AI-toepassingen er zijn en doe gerust voorstellen voor wat we in het curriculum moeten opnemen. Zo blijven we actueel onderwijs geven.’
Minder werk
‘Docenten kunnen handig gebruikmaken van bijvoorbeeld ChatGPT bij de voorbereiding van hun lessen’, beweert Van der Laan. ‘Neem Kahoot – een weliswaar overgebruikte onderwijsapplicatie – maar deze heeft een AI-functie waarbij de docent een lap tekst kan invoegen, waarna het systeem met een set aan vragen komt. Dit levert een docent al gauw een halfuur tijdwinst op. Voor vrijwel elk vak is het mogelijk om op een snelle manier content te creëren.’
Geen docent zal bezwaar hebben tegen een afnemende omvang van het nakijkwerk. Dit is geen verre toekomstdroom, vertelt de oud-practor. ‘In Twente doen ze experimenten hoe AI docenten ondersteunt bij het nakijken van open vragen. Dezelfde chat die de teksten maakt, kan ze ook analyseren op kenmerken en gerichte feedback geven aan studenten. Tja, ’t is maar dat je ’t weet.’
Vervolgens liggen er kansen om de bergen in systemen opgeslagen data van studenten te laten onderzoeken. Op basis van deze gegevens kan een intelligent systeem een voorspelling doen over de behoeften van een student. Zo kun je risicovol uitvalgedrag eerder signaleren, kennishiaten van studenten achterhalen en zelfs oefeningen genereren die passend zijn bij de leerachterstand.
Dagkoers
Natuurlijk kun je je afvragen hoe relevant een leraar blijft met de opkomst van AI. Dat geldt overigens niet alleen voor de leraar. Van der Laan: ‘Robots schilderen plafonds en kozijnen, verplaatsen dozen in magazijnen, vergelijken razendsnel duizenden röntgenfoto’s op longafwijkingen en analyseren in een mum van tijd talloze uitkomsten van rechtszaken. Bij al deze voorbeelden rijst de vraag welke invloed AI op het beroep heeft.’ Vooralsnog is het advies van de oud-practor om ‘in the lead’ te blijven als docent. ‘Docenten moeten zichtbaar blijven en AI als hulpmiddel inzetten.’ Hij pleit voor een dagkoers ten aanzien van beleid. ‘Blijf spreken over de ontwikkelingen van kunstmatige intelligentie in het onderwijs en stuur desnoods dagelijks bij waar nodig.’