Om tot bloei te komen zijn welbevinden en zelfbeeld van leerlingen belangrijke voorwaarden. Dit kan versterkt worden bij leerlingen in het basisonderwijs door bewust te worden en gebruik te maken van kernkwaliteiten. Daarop promoveerde Peter Ruit oktober 2021 aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Dit onderzoek levert een bijdrage aan hoe persoonsvorming praktisch betekenis kan krijgen in het onderwijs.’ En dát geeft vreugde.
Voor Ruit is het een lang traject geweest, dat in 2010 startte. Zijn interesse werd gewekt door het artikel Positive psychology progress: empirical validation of interventions van Seligman et al. (2005), waarin verschillende interventies een afname van depressiviteit en een toename van het welbevinden van (jong)volwassenen lieten zien. Enkele interventies waren gebaseerd op het bewust worden en gebruiken van kernkwaliteiten zoals humor, vriendelijkheid of sociale intelligentie. Ruit was benieuwd of het ook mogelijk zou zijn om het welbevinden van leerlingen op de basisschool te vergroten op basis van het werken met kernkwaliteiten. Het promotietraject kende dieptepunten (ziekte en wisseling van promotor), maar het gaf ook veel moois en het resultaat is er. ‘Ik ga voor mijn idealen’, glimlacht Ruit. In de beginfase komt Ruit al snel mensen tegen die geboeid zijn. Vanuit zijn werk op Driestar educatief als opleider van leraren voor het basisonderwijs merkt hij dat verschillende mensen hier meer over willen weten. ‘Je waardeert kinderen om wie ze zijn’, was een gedeelde gedachte.
‘Je moet naar kinderen leren kijken vanuit waardering’
Peter Ruit
Deugden
De positieve psychologie vraagt aandacht voor de sterke kanten van individuen en hun welbevinden en is een reactie op de klinische psychologie die zich vooral richtte op afwijkingen en deficiënties. In de positieve psychologie zijn interventies gericht op het bevorderen van positieve emoties, gedachten en gedragingen en hangen samen met kernkwaliteiten. In 2004 selecteerden Peterson en Seligman (Strengths of character and well-being) 24 kernkwaliteiten die zijn op basis van de deugden moed, wijsheid, menselijkheid, gerechtigheid, matigheid en transcendentie. Parallel aan deze stroming in de psychologie ontwikkelde zich positive education. Daarin wordt meer aandacht gevraagd voor welbevinden en de sociaal-emotionele ontwikkeling, als tegenhanger van de eenzijdige cognitieve benadering.
Praktijkonderzoek
Ruit onderzocht of het inzetten van kernkwaliteiten iets kan opleveren binnen het basisonderwijs. En de vervolgvraag: wat levert het op? Ruit start zijn onderzoek op protestants-christelijke en reformatorische basisscholen. Schoolleiders (sommigen in opleiding) nemen deel aan het onderzoek door interventies uit te voeren. Doel is dat leerlingen zich bewust worden van hun kernkwaliteiten en deze leren gebruiken.
De eerste ervaringen zijn positief. ‘Als leerlingen horen welke kwaliteiten zij bezitten, zie je dat leerlingen er trots op zijn.’ Daarbij geeft Ruit aan dat er in die fase statistisch geen effect gemeten wordt op welbevinden. Bij kleuters is het ‘heel goed werkbaar’, maar daar is geen effectmeting afgenomen.
Belemmeringen
Voor jonge leerlingen is het lastig om in een logboek op te schrijven hoe ze hun kernkwaliteit ingezet hebben. Leerkrachten lopen tegen bepaalde zaken aan. Zij missen achtergrondinformatie over de theorie, en het ondersteunen van de leerlingen in het bijhouden van het logboek is een belemmering. De belemmeringen inspireren Ruit en hij ontwerpt vijf interventieactiviteiten. Het onderzoekstraject gaat van één naar vier weken en speelt zich vanaf nu af in groep 5 tot en met 8. Er volgt een tweedaagse training voor de leraren. Ook doen vanaf nu allerlei type scholen mee, nadat tijdens een congresvraag de vraag “waarom doen we dit niet in achterstandswijken of op niet-christelijke scholen?” werd gesteld. ‘Dit maakt het onderzoek krachtiger.’
Naast welbevinden heeft Ruit ook onderzocht of het zelfbeeld van de leerlingen te versterken is door het bewust worden en gebruiken van kernkwaliteiten. Immers: tevredenheid over zichzelf en het waarderen van de eigen unieke kwaliteiten geeft een positieve emotie en is gerelateerd aan welbevinden. Door een verhoogd welbevinden en versterkt zelfbeeld komt er meer ruimte voor de sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonsvorming van leerlingen. ‘Zij worden daarmee gezien in wie ze zijn en niet zozeer in wat zij presteren.’ Bij meer dan 1300 leerlingen op 17 basisscholen werden kleine, maar positieve effecten gemeten op verschillende dimensies van het zelfbeeld, zowel direct na de interventie als tot drie maanden later. Binnen die periode gaven leerlingen aan dat zij beter zijn geworden in hun schoolprestaties.
‘Het benoemen van kernkwaliteiten levert shining eyes op’
Peter Ruit
Gebalanceerd
Is er balans tussen de kernkwaliteiten en de zaken die (nog) niet beheerst worden? ‘Het kan goed zijn een leerling uit te nodigen een kernkwaliteit te ontwikkelen.’ Van een leergierige leerling kan de docent last krijgen, door de vele vragen die hij stelt. Geduld en correcties zijn nodig. Je maakt gebruik van de kracht en nodigt uit een andere kwaliteit in te zetten. De vraag is of je dit als christen kunt doen. ‘Je kunt in het zwaard van je eigen eenzijdigheid vallen. Het moet gebalanceerd gewaardeerd worden.’ Vanuit de positieve psychologie kun je het idee van de maakbaarheid van de mens krijgen. ‘Waartoe zijn we op deze aarde?’ is echter het vertrekpunt en Ruit vindt het erg belangrijk dienstbaar te zijn, om vanuit de opvoedingsgedachte oog voor de ontwikkeling van kinderen te hebben.
Waardering
‘Je moet leren om te kijken naar kinderen vanuit waardering. Dat moet voortkomen vanuit je pedagogisch handelen, het moet geinternaliseerd worden en niet als spel gezien worden.’ Ruit geeft voorbeelden. Op een ouderavond werden oefeningen met ouders gedaan. Zij maken kennis met het onderwerp en ervaren wat het met henzelf doet. En door in mentorgesprekken kwaliteiten te benoemen, ervaart de leerling waardering. Het gaat veel momenten van wederzijds contact opleveren.
Wat we nog niet weten, is of werken met kernkwaliteiten daadwerkelijk invloed op leerprestaties heeft en wat het doet met het groepsklimaat en met een leraar. ‘Mensen van het eerste uur werken vaak nog steeds met kernkwaliteiten. Het raakt aan hun idealen en het benoemen van kernkwaliteiten levert shining eyes op!’
Aanbevelingen
- Maak kernkwaliteiten zichtbaar en koppel die aan zichtbaar gedrag;
- Laat ouders vertellen welke kernkwaliteiten zichtbaar zijn bij het kind. Reik van daaruit uitdagingen aan;
- Benoem op rapportages kernkwaliteiten met één of twee voorbeeldsituaties.
Peter Ruit is als senior opleider en onderzoeker werkzaam op de Driestar hogeschool (master Leren en innoveren). Meer informatie via www.peterruit.nl Ruit, P. (2021). Het werken met kernkwaliteiten in het basisonderwijs: onderzoek naar het versterken van welbevinden en het verhogen van het zelfbeeld bij leerlingen in het basisonderwijs met behulp van kernkwaliteiten. University of Groningen.