Met Gods Woord als levenskompas hebben christelijke opvoeders goud in handen. Juist in deze donkere, seculiere tijd kunnen zij daarmee jongeren – die snakken naar houvast – richting wijzen en troost bieden.
Wie God verlaat, heeft smart op smart te vrezen. Zie het tijdsbeeld dat filosoof Joep Dohmen schetst in zijn boek Iemand zijn. Het liberalisme “bevrijdde” ons van God en Zijn dienst, maar we zijn slaaf geraakt van markt, (sociale) media en technologie. We moeten zelf op zoek naar de zin van ons leven. Ons geluk zelf verdienen. Lukt dat niet? Eigen schuld! Gezag verdampt, maar we vergeten onszelf op te voeden. ‘Vanaf de jaren zestig voelde de moderne mens zich vrij’, aldus Dohmen, ‘en dacht: nu ben ik aan zet.’ Met een understatement: ‘Dat is niet meteen een succes geworden.’ We hebben namelijk niet geleerd onze vrijheid ‘daadwerkelijk vorm te geven’ en ons leven in eigen beheer te nemen. Niemand beschikt meer, schrijft Dohmen, over ‘een definitieve maatstaf’ om existentiële keuzes te maken. ‘Wat (…) had moeten uitlopen op een gelukkige samenleving, is (…) ontaard in een schijnvertoning van willekeur en zogenaamde keuzevrijheid.’ Onmacht, richtingloosheid en een gebrek aan zelfdiscipline kenmerken ons innerlijk en gedrag. ‘Hele volksstammen (…) verwaarlozen zichzelf en zorgen helemaal niet voor hun ziel.’ Met als trieste conclusie: ‘De kwaliteit van ons leven is in het geding.’
‘Het schort aan een geloofwaardige pedagogische missie’
Prof. dr. Joep Dohmen
Dupe
Vooral jongeren zijn daarvan de dupe, schetst Dohmen. De meesten van hen ‘lijden aan diepe bestaansonzekerheid’ en ‘keuzestress’. Ze weten niet wie ze zijn, bij wie ze horen, hoe ze keuzes moeten maken – en welke dan. Hun motivatie om iets van het leven te maken, kwijnt. ‘Pijnlijk en verontrustend’, vindt de filosoof. En niemand die hun kaders aanreikt, de weg wijst en gedegen voorbereidt op het complexe krachtenveld van de hedendaagse maatschappij. Ouders (die vooral met zichzelf bezig zijn) en onderwijzers (die een goed en geloofwaardig vormingsverhaal ontberen) ontduiken namelijk massaal hun opvoedingsverantwoordelijkheid. ‘Pedagogische verwaarlozing’, noemt Dohmen dat. ‘Het schort aan een geloofwaardige pedagogische missie.’
Lot
‘Als God dood is’, stelt de auteur, ‘zijn we veroordeeld tot een zelfverantwoordelijk leven. Dat is (…) ons werkelijke lot.’ Wat we volgens hem in die ‘hachelijke context’ nodig hebben, ‘is een eigentijdse vormingsleer.’ De mens moet zichzelf in beheer nemen, eigenaar worden van zijn leven. Geen slaaf van zijn driften, carrière of druk van buitenaf, maar vrij en verantwoordelijk.
In Iemand zijn schetst hij een vormingsprogramma om de autonomie van het individu te vergroten. Zodat mensen een goed zelfbeeld ontwikkelen en houvast krijgen ‘op hun positie, ten opzichte van zichzelf, van elkaar en van de wereld.’
Gevoed door filosofische inzichten moeten jongeren leren vanuit intrinsieke motivatie en op eigen wijze deel te nemen aan de samenleving. Dat betekent dat ze een moreel kompas ontwikkelen om standpunten te kunnen innemen, te oordelen en keuzes te maken: met welke verlangens wil ik me identificeren omdat ze ook werkelijk de moeite waard zijn?
Drijfzand
Christelijke opvoeders zullen in Dohmens godloze “bestaansethiek” geen bruikbare blauwdruk vinden voor het vormingsprogramma van hun kinderen en leerlingen. Zijn filosofie is op menselijke inzichten – en dus op drijfzand – gebaseerd. Wie kwetsbare, feilbare en machteloze mensen stimuleert zichzelf levenslang aan hun eigen haren uit het moeras van dit leven op te trekken, misleidt hen net zo goed als de gewraakte markt, media en technologie dat doen. Houvast en zekerheid kan de humanistische filosoof niemand geven: ‘Het zou zomaar kunnen dat de toekomst de fouten die je in het verleden hebt gemaakt (…) weer goedmaakt.’ Dat haalt het toch niet bij de zekerheid van de vergeving van zonden die in Christus te vinden is?
Handschoen
Wat hebben we dan aan zijn boek? Veel. Dohmen geeft ouders en onderwijzers – vanuit seculier perspectief – scherp zicht op onze tijd. Zijn moedige poging een antwoord te formuleren op opvoedings- en vormingsvragen van nu verdient absoluut waardering. Iemand zijn enthousiasmeert om óók die handschoen op te pakken – maar dan geïnspireerd door de Bijbel. Dohmens boek is feitelijk één lange reclameboodschap voor het dienen van God. Alleen al omdat het de armzaligheid van het godloze alternatief laat zien. Wat een rijke boodschap hebben wij voor onze kinderen:
God ís niet dood. Jezus lééft.
Ons geluk hoeven we niet via zelf te verwerven, dat heeft de Heiland al gedaan. Tegenover hard werken, kunnen wij wijzen op de ware rust: ‘Komt tot Mij, allen die vermoeid en belast zijt’. De Bijbel biedt ons allemaal een goed en geloofwaardig (vormings)verhaal dat alles bevat om ons leven zin en richting te geven en om aan de samenleving deel te kunnen nemen. Een verhaal dat écht houvast biedt en troost. Laten we er als opvoeders, in biddend opzien tot God, dus alles aan doen om kinderen te motiveren de Heere te vrezen.
Middelpunt
Dan gaat het er niet om dat zíj iemand zijn of worden, maar dat Christus “een gestalte” in hen krijgt (Gal 4:19). Dan zijn ze geen slaaf meer van duivel, wereld of eigen vlees, maar het eigendom van hun getrouwe Zaligmaker Jezus Christus (HC, zondag 1) en daarmee “waarlijk vrij” (Joh. 8:36, Gal. 5:1 e.v.).
Naast Iessieand zijn ligt op mijn bureau Getuige zijn, van ds. J. Westerink. Daarin staat niet de mens in het middelpunt. ‘Christus moet centraal staan.’ Wij moeten getuigen zijn. Niet van onszelf. ‘Neie, “gij zult Mijn getuigen zijn.” Van Wie de Heere Jezus is en van wat Hij doet. Want dat is wat ieder mens gelijkelijk nodig heeft: Hem te kennen in de kracht van Zijn bloed (…).’
Prof. dr. Joep Dohmen (1949) is lector Bildung aan de Utrechtse Hogeschool voor Toegepaste Filosofie en emeritus-hoogleraar Wijsgerige en praktijkgerichte Ethiek aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht.
Iemand zijn. Filosofie van de persoonlijke vorming (813 blz.)
Joep Dohmen
Prijs: € 45,00
