Krachtvoer voor wie onderwijs een warm hart toedraagt

Bundel met bezielende uitspraken spoort aan tot actie

‘Kennis is (als) zonneschijn en gebrek aan kennis is als wandelen in het donker.’ Dat motto van zijn Marokkaanse leraar inspireert de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb nog altijd. Die begeestering is precies het doel van ‘4000 Years of Thinkers on Education’.

Vaak moet hij aan zijn dorpsdocent Mohammadi Sekalli denken, schrijft Aboutaleb in het voorwoord van genoemd boek. ‘Omdat ik zo veel aan hem te danken heb, maar ook omdat zijn credo universeel is.’
Diens quote staat tevens vermeld aan het einde van het laatste hoofdstuk, in de slotparagraaf over kennis. Voorafgegaan door andere pareltjes, als:

Het grote doel van onderwijs is niet kennis, maar actie;
Onderwijs is de verwerving van de kunst van het gebruik van kennis;
De leraar moet alle middelen en manieren onderzoeken en toepassen om het verwerven van kennis mogelijk te maken;
Kennis zal niet voortkomen uit onderwijzen, maar uit vragen stellen;
Het is niet de kwantiteit, maar de kwaliteit van kennis die de waardigheid van de geest bepaalt;
Kennis is niet per se wijsheid;
Je moet verder gaan dan kennis en een vriend van wijsheid worden;
Verbeelding is belangrijker dan kennis. Kennis is beperkt. Verbeelding omringt de wereld;
De grootste vijand van kennis is niet onwetendheid; het is de illusie van kennis;
Naarmate we meer kennis verwerven, worden dingen niet begrijpelijker maar mysterieuzer;
Wat heeft het voor zin om veel dingen te weten als je, wanneer je de afmetingen van hemel en aarde hebt geleerd, de afmeting van de zeeën, de banen van sterren, de deugden van planten en stenen, de geheimen van de natuur, nog steeds jezelf niet kent?

Bijbelschrijvers

En zo kunnen we nog héél lang doorgaan. In 4000 Years of Thinkers on Education verzamelde onderwijskundige Henk Sissing zo’n 1100 uitspraken van ruim 700 mensen over de hele wereld. Van klassieke denkers (Plato, Aristoteles, Epictetus), oosterse wijzen (Confucius, Gandhi), verlichtingsfilosofen (Kant) en actuelere onderwijskundigen (Steiner, Montessori, Stevens) tot aan onze minister van Onderwijs, Van Engelshoven. Sissing citeert daarnaast Bijbelschrijvers (Mozes, Job, Salomo) en christelijke denkers, onder wie Augustinus, Comenius, Luther, Pascal en Kierkegaard.
De organisatieadviseur heeft zijn boek opgedeeld in zes hoofdstukken – over onderwijs, leraren, leerlingen, schoolleiders, ouders en leren. Elk deel liet hij inleiden door twee vooraanstaande Nederlandse hoogleraren, zoals Biesta en Waslander.

‘Wat heeft het voor zin om veel dingen te weten als je (...) nog steeds jezelf niet kent?’
Francesco Petrarca

Herkauwen

4000 Years of Thinkers on Education is bedoeld voor iedereen met belangstelling voor onderwijs. Het boek ‘biedt geen pasklare oplossingen noch een tienpuntenplan voor onderwijssucces’, schrijft Sissing. Hij hoopt dat zijn unieke verzameling quotes de lezer niet alleen vermaakt, maar ook inspireert en aanmoedigt tot reflectie.
De meeste uitspraken zijn langzaam gerijpt, schetst de onderzoeker. Die moet je niet vluchtig bekijken – zo van: hap, slik, weg – maar rustig proeven en herkauwen. ‘Stelt u zichzelf elke keer als u een uitspraak selecteert, minstens drie keer de vraag: waarom? In het antwoord daarop zit de kern.’ De samensteller ziet graag dat zijn boek lezers stimuleert in gesprek te gaan met mensen uit andere tijden en andere culturen over onderwijs. Maar ook de dialoog met directe collega’s aanjaagt: ‘Gooi een paar uitspraken op tafel voor een groep en een dieptegesprek kan zich beginnen te ontvouwen: “Klopt deze quote? Ervaar jij dat ook zo? Wat raakt je in dit statement? Jij zegt dat wel, maar...”’
Bij het boek is een website ontwikkeld met onder meer verwerkingssuggesties voor individueel gebruik of in teamverband. Zoals: ‘Selecteer de top vijf uitspraken voor onze school: hier staan we voor.’ Of: ‘Start je teamvergaderingen met de favoriete quote van een collega.’ En: ‘Ga met de klas in debat over een of meer stellingen.’
Handig is het boek verder voor wie zijn toespraak of presentatie wil verrijken met iets gevats, en zo anderen er ook van laat genieten.

Drempel

Deze bundel is een sterk uitgebreide versie van het 3000 jaar denkers over onderwijs (2015). Daarvan gingen ruim 7000 exemplaren over de toonbank. Hoewel de Engelse taal mogelijk een drempel opwerpt, zal ook dit nieuwe boek zijn weg wel vinden. Sissings doel – bezielen en aanzetten tot actie – behaalt hij er makkelijk mee: wie een uurtje grasduint in 4000 Years of Thinkers on Education is weer helemaal opgeladen.
Iedereen die in het onderwijs werkt, heeft ‘dagelijks invloed op de toekomst van kinderen en van de samenleving als geheel’, aldus Aboutaleb in zijn voorwoord. ‘Dat is een verantwoordelijkheid waarover je moet nadenken van tijd tot tijd.’ Om het met Sissing te zeggen: ‘Ook onze generatie moet fundamentele antwoorden geven over de bedoeling van onderwijs. Dat is onze persoonlijke en gemeenschappelijke verantwoordelijkheid.’
Zijn boek helpt daar enorm bij. Veel uitspraken daarin mogen dan oud zijn, tegelijkertijd zijn ze verrassend actueel. Neem een van de oudste, uit 2200 voor Christus: ‘Niets is zo waardevol als onderwijs.’ Dat die quote, net als de meeste andere, uit een seculiere bron komt, vermindert haar zeggingskracht niet. Elke uitspraak zet aan het denken: Ben ik het hiermee eens? Waarom (niet)? En: Hoe verhoudt zich dit tot wat ik lees in Gods Woord?

Inspiratiebron

Want dát blijft natuurlijk de beste inspiratiebron. Denk maar eens aan wat Paulus aan de Korinthiërs schreef: ‘Kennis maakt opgeblazen, maar de liefde sticht.’ Of lees (en herlees steeds weer) Spreuken 8, over de eeuwige Wijsheid – volgens de kanttekenaren ‘onze Heere Jezus Christus’: ‘Want die Mij vindt, vindt het leven, en trekt een welgevallen van den HEERE.’
Niets gaat boven het biddend bemediteren van Gods Woord. Zoals Jezus zei tijdens Zijn omwandeling op aarde: ‘Onderzoekt de Schriften, want gij meent in dezelve het eeuwige leven te hebben, en die zijn het die van Mij getuigen.’

Sissing, Henk (red.) (2020); 4000 Years of Thinkers on Education. Amsterdam: Boom uitgevers. Verkrijgbaar in uw boekhandel.