onderzoekers houden mythes tegen het licht
Van programmeren leer je probleemoplossend denken. Schermen maken kinderen autistisch. Meer lestijd betekent meer leren. Deze en andere mythes over leren en onderwijs worden besproken in "Juffen zijn toffer dan meesters".
Het boek is geschreven door pedagoog en onderzoeker Pedro de Bruyckere, hoogleraar onderwijspsychologie Paul A. Kirschner en psycholoog en docent onderwijskunde Casper Hulshof. Het is een vervolg op hun bestseller Jongens zijn slimmer dan meisjes. Het drietal kreeg veel vragen van lezers, toehoorders van presentaties en collega-wetenschappers: ‘Hoe zit het hiermee?’ en ‘Klopt dit verhaal wel?’ Daar zat een nieuw boek over onderwijsmythes in.
De belangrijkste spelregel bij het schrijven: ‘Onze meningen doen niet ter zake.’ De auteurs willen zo getrouw mogelijk de huidige wetenschappelijke stand van zaken weergeven. Daarbij baseren ze zich op ruim 500 bronnen, die achterin het boek staan. Na de bespreking van een onderwerp – “lemma” genoemd – trekken de auteurs de conclusie. Meestal klopt de mythe niet helemaal of er is (nog) geen wetenschappelijk bewijs voor.
Alles beter
Om een voorbeeld te noemen: leert programmeren je probleemoplossend denken? Nee, concluderen De Bruyckere, Kirschner en Hulshof. Hoe komen ze hierbij? De drie onderzoekers gaan eerst na of transfer of learning bestaat: leer A en je kunt beter B.
Ze leggen uit dat near transfer makkelijker is dan far transfer. Bij near transfer lijkt de ene situatie veel op de andere situatie. Stel: je leert autorijden en bent gewend aan je eigen auto. Als je in een huurauto op vakantie gaat, lukt dat met een beetje aanpassen vrij gemakkelijk. Bij far transfer lijkt de nieuwe situatie minder op wat je geleerd hebt. Voorbeelden? Leer programmeren en je kunt beter wiskunde. Leer Latijn en je kunt beter andere talen leren. Leer muziek en je kunt beter rekenen. Leer schaken en je kunt alles beter.
Helaas: far transfer blijkt moeilijk te zijn. De auteurs raadpleegden talloze onderzoeken, maar vonden geen bewijs voor de stelling dat leren programmeren mensen helpt bij iets heel anders, zoals probleemoplossend denken.
'De radio zou vrouwen weghouden van hun huishoudelijke taken'
Waanzin
Een andere mythe: internet en schermen maken kinderen autistisch, narcistisch of depressief. Wetenschapper A legt een link tussen internetgebruik en autisme. Wetenschapper B stelt dat smartphones en tablets kinderen meer narcistisch en minder empathisch maken.
Wat blijkt? Bewijs ontbreekt. De toename van autisme dateert al van voor de popularisering van internet. Verder laat een onderzoek zien dat de depressieve gevoelens van jongeren toenemen; er wordt een link gelegd met de toename van schermtijd. De Bruyckere, Kirschner en Hulshof stellen echter dat meer schermtijd en depressie wel vaak samen voorkomen, maar het één is geen oorzaak van het ander.
Nieuwe technologie gaat altijd gepaard met schrikbeelden, vertellen de deskundigen. Toen de radio zijn intrede deed, zouden mannen bezeten zijn van stemmen op de radio waarmee ze uren doorbrachten op zolder. De radio zou ook vrouwen van hun huishoudelijke taken weghouden. Door de tijd heen verdampen dergelijke spookbeelden doorgaans vanzelf.
Heeft schermgebruik dan helemaal geen negatieve gevolgen? Zeker wel, beamen De Bruyckere, Kirschner en Hulshof. ‘Maar’, stellen ze, ‘wees voorzichtig met spectaculaire claims waarbij technologie gelinkt wordt aan iets waarvan we weten dat het aangeboren is.’
'Mijd al die dingen waarvan we weten dat ze écht niet kloppen'
Uitkomst
De derde mythe: verleng de schooldag en leerlingen zullen meer leren. Scholieren zullen blij zijn met de uitkomst: het is een mythe. Meer tijd betekent niet per definitie meer leren. Het ligt genuanceerder en is moeilijk te onderzoeken. Hebben leerlingen korte lesdagen van slechts vier uur per dag, dan kan verlenging leiden tot betere prestaties. Hebben leerlingen echter veel school, dan betekent dit minder tijd voor andere dingen, terwijl dat juist belangrijk is voor leren. Pauzes en genoeg bewegen en slapen beïnvloeden het leren ook.
Vermijden
Behalve deze drie mythes bespreken De Bruyckere, Kirschner en Hulshof in Juffen zijn toffer dan meesters nog dertig mythes. Meestal kloppen die niet, is hun conclusie. Maar hoe stel je dat nu vast? Daarvoor doen de drie een reeks suggesties.
Allereerst: wees je ervan bewust dat er diverse problemen zijn bij onderwijsonderzoek. Zo wordt onderzoek in een bepaalde context gedaan, maar is het niet zeker of je in een andere context dezelfde resultaten vindt. Verder toont onderwijsonderzoek wel aan dat sommige verschijnselen relatief vaak samen voorkomen; daarbij is echter niet duidelijk wat oorzaak en wat gevolg is. Ook is het lastig om inzichten uit onderzoek te vertalen naar de dagelijkse praktijk.
Het advies? Werk evidence-informed: maak gebruik van proefondervindelijk verkregen wetenschappelijk bewijs over hoe je het beste leert. En vermijd die dingen waarvan we weten dat ze écht niet kloppen.
Manipulatie
Voor wie bereid is om hardnekkige mythes kritisch onder de loep te nemen, is dit een lezenswaardig boek. De schrijfstijl is prettig, het boek is makkelijk leesbaar. De auteurs nemen je mee in hun zoektocht naar het best bewezen standpunt voor een onderwerp. Ze gaan bronnen na, maar regelmatig zijn deze niet meer te achterhalen en lopen sporen dood.
Vaak zijn wetenschappelijke onderzoeken minder betrouwbaar dan ze lijken, door de opzet van het onderzoek. Soms is er zelfs sprake van wetenschapsfraude, zoals bij een onderzoek dat aangetoond zou hebben dat vaccineren kan leiden tot autisme. Het bewuste onderzoek is teruggetrokken, toen bleek dat de resultaten gemanipuleerd waren om het gewenste resultaat te verkrijgen.
Enige kennis van wetenschappelijk onderzoek is handig bij het lezen van het boek; hoewel de auteurs termen goed uitleggen, kan dit voor een leek ingewikkeld overkomen, bijvoorbeeld als het gaat om “meta-analyses”, “effectgroottes” en een reviewrapport dat niet “gepeerreviewd” is.
Wees wel gewaarschuwd voor je aan dit boek begint: na het lezen is het niet meer mogelijk om zomaar iets aan te nemen. Bij elke nieuwe hype vraag je je af: ‘Maar is dit wel zo?’ en: ‘Hoe weet je dat dan?’
De Bruyckere, Pedro en Kirschner, Paul en Hulshof, Casper (2019). Juffen zijn toffer dan meesters. En nog meer mythes over leren en onderwijs. Culemborg: AnderZ.