‘Ik kan me niet herinneren dat ik niet gelezen heb. In mijn herinneringen las ik als kind altijd en op al mijn verlanglijstjes stonden boeken.’ Dat Janneke de Jong-Slagman veel gelezen heeft en dat nog doet, blijkt uit de vele titels die ze noemt. Boeken voor kinderen, jongeren of volwassenen, vertaald of onvertaald: De Jong leest en analyseert ze allemaal. ‘Lewis zei eens: “Wie leest, leeft duizend levens tegelijk en blijft toch zichzelf. Dat is de waarde van fictie.”’
Als De Jong vertelt over haar huidige werk en de opleidingen die ze heeft gedaan, blijkt dat haar liefde voor lezen daarin een belangrijke rol heeft gespeeld: ‘Toen ik na het vwo een studiekeuze moest maken, wilde ik én Nederlands studeren én naar de bibliotheekacademie én naar de pedagogische academie. Uiteindelijk heb ik voor de pedagogische academie gekozen en ben ik daarna groepsleerkracht in Nunspeet geworden. Ik droomde altijd al van een eigen boekhandel en ben toen een opleiding voor boekhandelaar begonnen. Maar om een boekhandel te beginnen, heb je veel vermogen nodig. Dat is dus uiteindelijk niets geworden.’ Daarna deed De Jong de lerarenopleiding Nederlands op Driestar hogeschool in Gouda. ‘Ik vond het een geweldige opleiding en toen ik de opleiding had afgerond, ben ik verder gegaan voor mijn doctoraal en daarna gepromoveerd.’ Tegenwoordig werkt De Jong als docent Nederlands voor de pabo en de lerarenopleiding voortgezet onderwijs. Daarvoor is zij hoofd van de mediatheek van Driestar educatief geweest.
Schoonheid zien
Waarom vindt De Jong lezen zo belangrijk? ‘Lezen is heel divers. Je kunt allereerst lezen om meer te weten te komen. Het heeft dan vooral een kenniscomponent, maar lezen voor je rust en ontspanning is ook belangrijk. Het lezen van verhalen vergroot je wereld. Fictie laat je nadenken over het leven. Schema’s van goed of fout sneuvelen, want de werkelijkheid is gecompliceerder. Fictie speelt daarin een grote rol en zet je aan het denken.’ De Jong noemt in dat verband het boek Lees! van Tony Reinke: ‘Volgens hem helpt fictie ons om onze gevoelens uit te diepen en verbreedt het onze ervaringen. Fictie maakt empathisch, bevordert je creativiteit en laat schoonheid zien.’
‘Fantasy wordt vaak afgedaan als ‘niet geschikt’. Maar wat is de boodschap van de auteur?’
Janneke de Jong-Slagman
Prachtige taal
De Jong is een groot liefhebber van de psalmen. ‘In alle bewerkingen die er zijn: van Datheen tot het Liedboek. Ik vind het prachtige poëzie! Verder kan ik erg genieten van een boek dat niet zozeer een bijzonder plot heeft, maar wel in prachtige taal geschreven is. Ik knap af op boeken waarin de taal rammelt of de beeldspraak slecht is.’ De Jong leest veel voor haar werk. ‘Mijn interesse is tegelijk ook mijn werk. Als ik lees, vraag ik me vaak af wat ik ermee kan voor mijn werk.’ Tegenwoordig probeert De Jong veel “in verband” te lezen, dus bijvoorbeeld alle werken van één auteur. ‘Ik ben gegrepen door de boeken van de Amerikaanse auteur Katherine Paterson en heb bijna haar hele oeuvre aangeschaft. Ze schrijft ook over haar eigen werk en dat inspireert me. In haar jeugdboek Een brug naar Terebithia zijn diepteverbanden aan te wijzen. Onder haar boek ligt het werk van Lewis en daar weer onder de Bijbel. Ik vind haar een heel mooi voorbeeld van een christelijke auteur.’
Visuele geletterdheid
Er wordt in deze tijd veel gesproken over de opkomst van een beeldcultuur die lezen in de weg zou staan. Herkent De Jong dit en deelt ze die opvatting? ‘Beeld is inderdaad steeds belangrijker geworden. Ik had aanvankelijk een aversie tegen de toenemende mate waarin het een rol gingen spelen. Ik was bang dat dit ten koste zou gaan van het woord. Inmiddels ben ik ervan overtuigd geraakt dat er zoiets bestaat als visual literacy. Ook afbeeldingen moet je lezen, interpreteren.’ Volgens De Jong ligt visuele geletterdheid in het verlengde van het gewone lezen. Ze noemt Shaun Tan als voorbeeld van een inspirerende illustrator. ‘Zijn illustraties ontroeren me, zeker die van de graphic novel De aankomst. Je kunt het zien als een tekstloos prentenboek voor alle leeftijden. Het is echt prachtig wat daar allemaal in zit. Je kunt er een middag mee op de bank zitten en ontdekt dan dat er vervreemding en angst, eenzaamheid, heimwee en verlangen uit spreekt. Dat kan dus zonder woorden.
‘Boeken waarin lastige dingen voorkomen, hoeven we niet per definitie te vermijden’
Janneke de Jong-Slagman
Levenslessen
Welke boeken geschikt zijn om door christelijke jongeren te laten lezen, vindt De Jong lastig te beoordelen. ‘We beoordelen boeken vaak op basis van zogenaamde “lijstjes”. Men vraagt zich dan bijvoorbeeld af: staan er vloeken in of wordt er expliciet geschreven over seksualiteit? Je kunt je afvragen of dat een goede manier is om boeken te selecteren. Wat dan wel de juiste tools zijn om boeken te beoordelen, vind ik lastig. Kijk je bijvoorbeeld ook naar de esthetische waarde van het boek? Let je op de pedagogische opvattingen achter het boek? Houd je rekening met leeftijdscategorieën? Ik zou geen concrete lijstjes met gescreende boeken durven aan te leveren.
Ik ben huiverig voor platte beoordelingen.’ De Jong noemt als voorbeeld: ‘Fantasy wordt vaak afgedaan als “niet geschikt”. Maar wat is de boodschap van de auteur? Soms bevatten deze boeken mooie levenslessen die ook nog eens Bijbels zijn.’
Christelijke omgang
De Jong bezocht Zuid-Afrika en raakte geïnspireerd door de manier waarop daar literatuuronderwijs wordt gegeven. ‘Er is in Zuid-Afrika een staatscurriculum dat voorschrijft welke titels leerlingen moeten lezen. Er wordt daardoor door christelijke docenten meer nagedacht over wat de uitwerking is van een boek. Ik heb werkboekjes gezien waarin je een mooie christelijke omgang met literatuur ziet. Leerlingen moeten nadenken of personages in het boek zich gedragen volgens Gods geboden en welke gevolgen dat heeft. Daarmee laat je zien dat Gods geboden heilzaam zijn. Boeken waarin lastige dingen voorkomen, hoeven we dan niet per definitie te vermijden.’
Ambacht beheersen
Waaraan voldoet een goed boek voor kinderen? Volgens De Jong is het belangrijk dat een boek goed geschreven is. ‘Een schrijver moet het ambacht beheersen. Het boek moet boeien, er moet een goed plot zijn. Maar leeskilometers maken is voor jongere kinderen het belangrijkste. Als jongeren dan gegrepen worden door de serie De Grijze Jager, dan moet je ze lekker laten lezen.
Jongeren kun je echter wel stimuleren eens naar een “beter” boek te grijpen. Houd je van het lezen over relaties? Lees dan de boeken van Cynthia Voigt in plaats van (of na) de serie De Duiventil. Daarin gaat het over echte mensen, in plaats van de triviale De Duiventil-serie die in onze kringen veel gelezen wordt. Ik vind het weleens schrijnend: als een boek veilig is, dan is het goed. Maar het heeft de schijn van rechtzinnigheid en dat moet je ontmaskeren. Het belangrijkste is dat een boek écht is en het tot nadenken stemt.’