over leed in de klas bij kinderen van gescheiden ouders; in gesprek met onderwijzersechtpaar Van Ginkel-Benard
Kinderen die ongeconcentreerd zijn, met een slaaptekort op school komen of opeens ander gedrag vertonen; als ouders gaan scheiden, heeft dat onwillekeurig een enorme impact op hun kinderen. Hoe kunnen leerkrachten daar op de juiste manier mee omgaan? In gesprek met Antonie en Susanne van Ginkel-Benard, leerkrachten in het basisonderwijs.
‘Juf, papa en mama gaan scheiden.’ Met verdrietige ogen staat Jessica voor de juf. ‘Ze hebben elke dag ruzie met elkaar en willen niet meer bij elkaar wonen.’ ‘Wat verdrietig’, zegt de juf. ‘Zijn papa en mama nu nog wel thuis?’ ‘Nee’, antwoordt Jessica. ‘Papa woont bij opa en oma. Sem, mijn broertje, en ik wonen nog bij mama. Wij blijven denk ik bij mama wonen. Dan gaan we af en toe naar papa toe.’ De juf geeft Jessica een aai over haar hoofd. ‘Ga maar zitten. Als je je gedachten er vandaag niet helemaal bij kunt houden, begrijp ik dat.’ De juf kijkt even rond. Het is dit jaar al de tweede leerling uit haar klas van wie de ouders gaan scheiden.
Voor Susanne van Ginkel is dit verhaal een herkenbare situatie. In de jaren dat ze lesgeeft – eerst in Capelle aan den IJssel en nu in Nunspeet – heeft ze al diverse keren te maken gehad met scheidingsproblematiek. ‘Als de kinderen het tegen mij vertellen, is er thuis al heel wat aan voorafgegaan.’ ‘Het ligt gevoelig, zeker in de reformatorische kring’, vult haar man Antonie aan. Hij is ook leerkracht en werkt op een basisschool in Apeldoorn. ‘Iedereen weet dat scheiden niet zomaar is toegestaan. Als er dan, vaak na gesprekken met een predikant of een ouderling, toch een scheiding volgt, is dat extra verdrietig.’
Gevoelig
Het onderwijzersechtpaar vindt het lastig om het uitgebreid over scheiding te hebben. Susanne: ‘Ik denk dat het goed is dat er aandacht voor is. Een scheiding heeft enorme impact op de kinderen. Maar het is een gevoelig onderwerp en het is niet mijn bedoeling om iemand te kwetsen.’ Antonie vervolgt: ‘We willen er natuurlijk ook niet boven staan, maar in de klas zijn wij verantwoordelijk voor de kinderen. Als ik merk dat een kind, van wie de ouders in scheiding liggen, drukker is, hoef ik eigenlijk niet te raden waardoor het komt. Meestal neem ik dan de leerling even apart om te vragen of er thuis iets is gebeurd. Soms komt zo’n leerling al zelf naar mij toe om iets te vertellen.’
De cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) laten een ander beeld zien dan Antonie vermoedt. Volgens het CBS vonden er in 2017 bijna 33.000 scheidingen plaats. Dat is geen uitschieter, want vanaf 1985 stranden er gemiddeld ruim 32.000 huwelijken. Voor de reformatorische gezindte gold dat echtscheiding lange tijd geen optie was. Er waren wel huwelijksproblemen, maar de trouwbelofte ‘tot de dood ons scheidt’ woog in de meeste gevallen zwaarder. Maar nu dringt deze problematiek zich langzaam ook aan het reformatorisch onderwijs op. Volgens Susanne vraagt deze problematiek om een heel specifieke aanpak. ‘Kinderen die te maken hebben met echtscheiding komen vaak in een loyaliteitsconflict. Ze houden van zowel hun vader als hun moeder. Als hun moeder bijvoorbeeld lelijke dingen zegt over hun vader, is dat heel moeilijk. En als een vader elk weekend dat zijn kinderen bij hem zijn naar de McDonalds gaat, is dat heel naar voor de moeder.’ ‘Wat denk je van het tijdstip dat kinderen naar bed mogen?’ vult haar man aan. ‘Ik kan soms merken bij welke ouder een kind in het weekend was. Als ze van vader bijvoorbeeld heel laat naar bed mogen, zijn ze op maandag vaak moe.’
‘Ik kan soms merken bij welke ouder een kind in het weekend was’
Antonie van Ginkel
Spagaat
Het omgaan met leerlingen van gescheiden ouders vraagt van leerkrachten vaak veel aandacht. Kinderen kunnen hun gedrag niet altijd goed reguleren, resultaten dalen soms en ze kunnen heel brutaal of nonchalant worden. Soms gaan ze andere kinderen claimen of trekken ze zich terug. Daarnaast kunnen ze in de klas soms dingen vertellen die misschien niet voor alle oren bestemd zijn. Antonie: ‘Ik heb weleens meegemaakt dat een kind omstandig ging vertellen dat er thuis ruzie was en wat er dan allemaal gebeurde. Ik heb toen met die leerling afgesproken dat als er thuis iets was voorgevallen, hij het eerst alleen tegen mij zou vertellen.’
Bij Susanne was het juist andersom: ‘Een meisje in mijn klas vertelde nooit iets over de problemen van thuis, terwijl ik merkte dat ze eronder leed. Van haar moeder mocht ik er echt niet naar vragen. Dan zit je toch in een soort spagaat, want ik wilde dat meisje ook helpen.’ Uiteindelijk vond Susanne toch een oplossing. ‘Ik heb het meisje een schriftje gegeven waarin ze iets kon schrijven als ze dat wilde. In het begin schreef ze maar enkele zinnen op, maar na een aantal weken noteerde ze toch meer op en fleurde het meisje weer wat op. Wat was ik daar blij mee!’
Te veel aandacht is volgens Antonie ook niet goed. ‘Een van mijn leerlingen was bang dat ik boos zou worden. Thuis was er namelijk ontzettend veel boosheid, met name tussen ouders. Natuurlijk hield ik daar rekening mee. Maar als hij in de klas iets had gedaan wat echt niet door de beugel kon, liet ik wel merken dat ik boos was. Tegelijkertijd gaf ik hem ook het vertrouwen dat het weer goed kon komen. Dan gaf ik hem na een aantal minuten bijvoorbeeld weer een compliment of even een aai over zijn hoofd.’
‘Het gaat me aan het hart als ik zie hoe kinderen kunnen veranderen door een echtscheiding’
Susanne van Ginkel-Benard
Clownesk gedrag
Binnen een school is het meestal snel bekend dat ouders gaan scheiden. Leerlingen vertellen het in de klas, moeders hebben het er met elkaar over op het schoolplein. Ook in de kerk of in de straat wordt er vaak over gesproken. Susanne: ‘Als er meerdere kinderen uit een gezin waarvan de ouders gaan scheiden bij ons op school zitten, loop ik toch even langs mijn collega’s van die andere klassen of langs een intern begeleider. Dan vraag ik of zij bijvoorbeeld brutaliteit of teruggetrokken en clownesk gedrag herkennen. Dan hebben we het er met elkaar over hoe we er het beste mee kunnen omgaan.’
Beide scholen maken gebruik van een echtscheidingsprotocol. Susanne: ‘In het protocol van de VGS gaat het ook over de informatievoorziening. Dat is ontzettend belangrijk.’ ‘Soms levert de communicatie met ouders moeilijke situaties op’, zegt Antonie. ‘Dan geven ouders elkaar de schuld voor het gedrag van hun kind, en als leerkracht sta je daar tussenin. Ik probeer er daarom ook op te letten wat ik bijvoorbeeld in een mailtje zet. Stel dat een kind na het weekend regelmatig zijn huiswerk niet bij zich heeft, schrijf ik niet in de mail dat ik merk dat hij bij vader is geweest. Dan probeer ik me zo neutraal mogelijk op te stellen. Dat is soms heel moeilijk, maar ik probeer echt aan dat kind in mijn klas te denken. Daar ben ik als meester verantwoordelijk voor en ik schiet er niets mee op als er nog meer ruzie komt.’
Het onderwijzersechtpaar heeft geen pasklaar antwoord op de vraag hoe je het beste kunt omgaan met kinderen van gescheiden ouders. ‘Het ene kind heeft behoefte aan gesprekjes, de andere aan wat extra complimenten en het derde kind wil gewoon af en toe een aai over zijn bol krijgen’, zegt Susanne. ‘Het gaat me aan het hart als ik zie hoe kinderen kunnen veranderen door een echtscheiding. Als juf probeer ik dan een stabiele factor voor het kind te zijn, waar hij of zij zich veilig voelt en even de problemen van thuis kan vergeten. Meer kan ik niet doen.’
Wat moet de school doen als ouders scheiden?
brochure ‘Weet de weg bij gescheiden wegen’ en VGS-modelprotocol
Verus heeft een brochure geschreven met de titel ‘Weet de weg bij gescheiden wegen’. Hierin wordt in hoofdlijnen ingegaan op de problematiek die zich kan voordoen bij de informatieplicht ten aanzien van (gescheiden) ouders. Verschillende situaties worden behandeld. Hoe moet je als directeur bijvoorbeeld omgaan met een gescheiden moeder die haar kind komt aanmelden? Hoe moet je handelen als een vader met zijn nieuwe vriendin op ouderavond komt?
De VGS heeft het modelprotocol ‘Informatievoorziening aan gescheiden ouders’ ontwikkeld. VGS-leden kunnen dit opvragen bij Tineke Mulder: t.mulder@vgs.nl