Petra van Steensel-Noordzij, juf van groep 3 op de Ds. Abraham Hellenbroekschool te Zwijndrecht, over de overgang van groep 2 naar groep 3
Kleuters spelen in hoeken, kinderen in groep 3 werken aan tafeltjes. Een totaal andere wereld? Petra van Steensel-Noordzij, juf van groep 3 op de Ds. Abraham Hellenbroekschool te Zwijndrecht, vindt dat de stap soms groter wordt voorgesteld dan hij is. ‘Wij proberen de overgang geleidelijk te laten verlopen. Groep 3 is voor ons een overgangsjaar. Een kind komt na de zomervakantie niet opeens in een compleet nieuwe setting terecht.’
Verschillen tussen de kleutergroepen en groep 3 zijn er volgens Van Steensel wel degelijk. ‘Daar ontkom je niet aan. Om wat voorbeelden te noemen: in de kleutergroepen wordt er ontwikkelingsgericht onderwijs gegeven, terwijl je in groep 3 methodegericht werkt. In groep 2 zitten kinderen nog vaak in de kring, wordt er veel in de hoeken gespeeld of gaan de kinderen nog lange tijd buitenspelen.’ Alhoewel die elementen in groep 3 niet opeens helemaal verdwenen zijn. ‘Ook daar werk ik bijvoorbeeld nog vier keer per jaar met een thema. Verder begin ik nog elke dag in een kring met een kringgesprek waarbij de kinderen allemaal even iets mogen vertellen. Dat vind ik belangrijk voor de groepsvorming.’
De school probeert op verschillende manieren de overgang naar groep 3 zo laagdrempelig mogelijk te maken, vertelt de juf. ‘In groep 2 organiseren we bijvoorbeeld een wenochtend in groep 3. En de kinderen mogen ook alvast een paar keer op het grote plein spelen.’
Letters van Lego
Van Steensel merkt dat kinderen van groep 3 heel leergierig en enthousiast zijn. ‘Ze willen echt vooruit. Leren lezen, bijvoorbeeld.’ Als de leerlingen er al een intensieve morgen op hebben zitten met een Bijbelverhaal, taal, schrijven en rekenen, mogen ze ’s middags lekker ontspannen en spelen in de hoeken. ‘Ze hebben dan ’s morgens veel stil moeten zitten. Vooral voor de wat wilde jongetjes is dat best een opgave’, zegt de juf.
‘Kinderen konden nog nauwelijks zelfstandig een rondje inkleuren of er moesten al Cito-toetsen worden gemaakt’
Petra van Steensel-Noordzij
‘We hebben een spelletjeshoek, bouwhoek, leeshoek en een hoek met magnetische letters en stempelletters. De hoek met magnetische letters is favoriet. Kinderen vinden het leuk om verhaaltjes te maken. De wat speelsere jongens kiezen vaak voor de bouwhoek. Maar zelfs daar gaan ze uit zichzelf met taal aan de slag door van LEGO letters te maken. De kinderen zijn helemaal in beslag genomen door letters.’
Hoe ervaren kinderen de overgang naar groep 3?
‘Ze willen zelf graag een grote overgang. Ze komen naar groep 3 met de gedachte: nu gaat het beginnen, nu gaan we echt leren. Die gedachte zie je ook bij ouders terug. In groep 3 worden de prestaties van het kind voor hun gevoel meetbaar, in groep 2 is alles nog wat vrijblijvender. De kinderen zijn heel trots dat ze uit een boek en in een eigen schrift mogen werken. Toch merk ik dat de eerste spanning van de start na de zomervakantie wat is afgenomen als de kinderen ontdekken dat het met de overgang wel meevalt.’
Het leren gaat in groep 3 vaak nog spelenderwijs, schetst Van Steensel. ‘Zo spelen de kinderen tot de herfstvakantie nog veel buiten of in de hoeken. Of we maken er bijvoorbeeld een spelletje van als een kind de schriften uitdeelt. “Doe het maar met je ogen dicht”, zeg ik dan. Ik probeer het leerproces voor de kinderen ontspannen te laten verlopen. Als ik merk dat de spanningsboog afneemt, ga ik een tijdje voorlezen. Dan zijn ze tenslotte ook bezig met taal.’
Rondje inkleuren
Waar vroeger een enkeling aan het begin van groep 3 kon lezen, zag Van Steensel dat aantal in de afgelopen 25 jaar oplopen. Dat komt volgens haar omdat er nu in de kleutergroepen al veel meer wordt gedaan met letters. ‘Ik heb me weleens zorgen gemaakt over die tendens. Ik vind het heel belangrijk dat een kleuter nog écht kind mag zijn. Dat geldt ook voor de toetscultuur die je een paar jaar terug heel sterk zag. Kinderen konden nog nauwelijks zelfstandig een rondje inkleuren of er moesten al Cito-toetsen worden gemaakt.’ Het tij lijkt te keren, constateert de juf. ‘Kleuters hebben inmiddels geen enkele toets meer en worden alleen nog maar geobserveerd. Dat vind ik een belangrijk verschil. Als kind merk je er weinig van als de leerkracht je observeert, maar als je een toets maakt, voelt het alsof er een prestatie geleverd moet worden.’
Van Steensel vindt het belangrijk dat er in groep 2 nog vrijblijvend en spelenderwijs wordt omgegaan met het aanleren van letters. ‘In de kleutergroepen moet je volgens mij vooral gericht zijn op sociale vaardigheden en op een speelse manier van leren. Als een kind interesse heeft in letters mag je dat natuurlijk wel aanbieden. Maar je moet ervoor waken dat je groep 3 niet naar groep 2 haalt. Andersom, dus groep 2 naar groep 3, vind ik minder gevaarlijk.’
Ze vindt het mooi om te zien hoe kinderen in groep 2 al bezig zijn met rekenen en taal zonder dat ze zich ervan bewust zijn. Ze moeten dan bijvoorbeeld geld teruggeven als ze winkeltje spelen. Ofschrijfoefeningen doen zonder letters te maken. ‘Dat is goed voor hun motoriek. Zo bereid je ze voor op groep 3.’
Wanneer is een kind klaar voor groep 3?
‘Dat is een lastig punt. De leeftijdsgrens blijft daarbij een belangrijk criterium. Vroeger lag die op 1 oktober. Tegenwoordig hanteren we de 1 januari-grens. Maar we bekijken het ook per individu. Natuurlijk speelt de mening van ouders hierin ook een belangrijke rol. Is een kind nog heel speels, heeft het een slechte impulsbeheersing en moeite met taakgericht werken? Dan bespreken we of we het kind nog een jaar langer laten kleuteren. Dat wordt ook wel “kleuterbouwverlenging” genoemd. We kijken ook of het kind al een aantal letters kent en woorden kan hakken en plakken.’
Het sociaal-emotionele aspect weegt bij deze afweging het zwaarst, als het aan Van Steensel ligt. ‘Je moet niet willen dat een kind gedurende de hele basisschoolperiode op zijn tenen moet lopen. Ik heb een jongetje in de klas dat groep 3 cognitief wel aan kan, maar nog veel moeite heeft met stilzitten, op zijn beurt wachten met vertellen en het beheersen van impulsen. De tranen zitten thuis hoog. Je hebt er niets aan als een kind overprikkeld raakt. In zo’n geval was het misschien goed geweest om nog een jaar langer in groep 2 te blijven. Zelfvertrouwen krijgen is heel belangrijk voor een kind. Daar heb je nog jaren profijt van.’