Bijna vijftien jaar geleden vond er een groot onderwijsonderzoek van DRS plaats in Nederland. Thema’s als beroepstrots, het lerarentekort en de maatschappelijke taken van het onderwijs kwamen aan bod. In het aprilnummer van 2008 van DRS Magazine stonden meer dan tien artikelen, columns en bijdragen over dit onderzoek. Wat waren de belangrijkste uitslagen van dat onderzoek en hoe is dat nu?
Niemand minder dan toenmalig staatssecretaris van Onderwijs, Marja van Bijsterveldt, werkte mee aan het aprilnummer van DRS Magazine. Want een staatssecretaris zit dicht bij het vuur én kan aan de knoppen draaien. Zeker als het gaat over het lerarentekort. ‘We stellen een aantal maatregelen op om het dreigende tekort aan leraren op te pakken’, stelde Van Bijsterveldt. ‘We richten ons op aantrekkelijk houden en aantrekkelijk maken van een baan in het onderwijs.’ De staatssecretaris wil dit bereiken door drie thema’s centraal te stellen: een sterker beroep, een professionelere school en een betere beloning. Dat laatste wil het ministerie bereiken door meer hogere leraarsfuncties te creëren waardoor onder meer een verbetering van het beloningsperspectief wordt bereikt. Ook is het de bedoeling om een doctorsschaal in het voortgezet onderwijs te introduceren.
Anno 2022 is er geen sprake meer van een dreigend lerarentekort. Er ís een lerarentekort. Volgens RTL Nieuws was er in juli in het basisonderwijs een tekort van 9100 fulltime leerkrachten en ruim 1700 voltijdbanen in het voortgezet onderwijs. Volgens het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap moeten alle registers nu open om het tekort weg te werken. Er heeft inmiddels een loonsverhoging plaatsgevonden, maar ook is er meer geld beschikbaar om zijinstromers op te leiden. Daarbij zet het ministerie in op een betere studiekeuzevoorlichting en worden huidige leraren gestimuleerd om meer uren gaan werken door bijvoorbeeld een bonus als er meer uren of voltijds gewerkt wordt.
"Een goede leraar is bepalend voor de kwaliteit van het onderwijs"
Marja van Bijsterveldt
Beroepstrots
Ook trots is volgens de staatssecretaris belangrijk. En trots was zij op het lerarenkorps van 2008. ‘Leraren vormen het hart van ons onderwijs. Een goede leraar is bepalend voor de kwaliteit van het onderwijs en de resultaten van leerlingen. Leraren leveren een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van kinderen en hier mogen zij - en wij! - trots op zijn.’
Uit hetzelfde onderzoek blijkt echter ook dat leerkrachten soms erkenning buiten de school missen, dat ze niet altijd even graag vertellen dat ze in het onderwijs werken.
Hoewel Van Bijsterveldt overwegend trots was op het onderwijspersoneel, introduceerde ze ook een actieplan om de leerkracht sterker in positie te brengen, omdat een sterke beroepsgroep belangrijk is voor de beeldvorming van het vak van leerkracht.
Beroepstrots is moeilijk te meten. Ook in 2022 zijn veel leerkrachten trots op het werk dat ze doen. Met waardering is dat anders gesteld. Uit een onderzoek in 2018 blijkt dat slechts drie op de tien leraren vinden dat hun beroep door de maatschappij wordt gewaardeerd. Daartegenover staat dat leraren wel aangeven waardering van ouders en leerlingen te krijgen. Uiteindelijk is dat ook de groep waar “we” het voor doen. Want wees eerlijk: een baan op school is toch de mooiste van de wereld?
Tools
Van Bijsterveldt vindt dat professionalisering van leraren bovenaan hoort te staan. Slechts de helft van de respondenten besteedde in 2008 de afgesproken tien procent van de tijd aan bijscholing en het aantal academisch geschoolde leraren nam hard af. In het reformatorisch onderwijs gaat dat zelfs nog harder dan in de rest van Nederland.
In 2022 is dat misschien niet heel anders, zeker gezien het enorme lerarentekort. Wel heeft de PO-Raad allerlei tools ontwikkeld om een interessant beroepsperspectief te ontwikkelen. Denk aan een beroepsstandaard voor schoolleiders, voorbeeldfunctiebeschrijvingen met een opbouwende loopbaan en intensieve begeleiding van startende leerkrachten.
Ook in het voortgezet onderwijs is er volop aandacht voor professionalisering. Daar draait het vooral om de gezamenlijke verantwoordelijkheid van leraren: focus op de inhoud, actief en onderzoekend leren en volop samenwerken.
Professionaliseren is dus belangrijk. Helemaal met oog op de toekomst. Dat vraagt om voortdurend leren van nieuwe dingen: vaardigheden en kennis.
Branding
In 2008 stelde van Bijsterveldt nog dat het belangrijk is dat de overheid terughoudend is in het neerleggen van maatschappelijke taken bij de school. ‘De school moet geen vergaarbak worden van maatschappelijke problemen’, aldus de staatsvrouw. ‘Maar helemaal verschoond blijven van maatschappelijke invloeden is, vrees ik, onmogelijk.’
Bijna vijftien jaar later lijkt dat beeld toch anders. Veel zaken zijn juist wel naar de scholen overgeheveld. Denk aan het leren omgaan met geld en de verplichte lessen seksuele vorming. Heel recent nog de verplichte burgerschapslessen die moeten worden gegeven en komend schooljaar de verplichting voor alle basisscholen om twee keer gym te geven. Tel daarbij de veranderende maatschappij op. Je kunt gerust stellen dat juist het onderwijs in de branding van de tijd en de maatschappij staat.
En toch: er werken nog duizenden mensen in het onderwijs. Mensen die dagelijks of meerdere keren per week werken met kinderen: van kleuters tot pubers. En het is niet zomaar een baan. Het is een Bijbelse taak: ‘Leer de jongen de eerste beginselen naar de eis zijns wegs; als hij ook oud zal geworden zijn, zal hij daarvan niet afwijken.’